Palliatieve sedatie

Wat is palliatieve sedatie?

De definitie van palliatieve sedatie is het opzettelijk verlagen van het bewustzijn in de laatste levensfase, met als doel om het lijden van de patiënt te verlichten. Er wordt daarbij gebruik gemaakt van sedativa.

Er zijn drie vormen van palliatieve sedatie:

• Intermitterende palliatieve sedatie kan worden ingezet ter overbrugging van een bepaalde tijd of fase. Bijvoorbeeld als time-out bij extreme vermoeidheid of benauwdheid. 
• Continue palliatieve sedatie kan worden ingezet tot aan het overlijden (bij een geschatte termijn van twee weken tot overlijden), zodat de patiënt het onbehandelbare lijden tijdens het sterven niet bewust meemaakt.
• Acute palliatieve sedatie kan worden ingezet als er acuut zeer ernstige refractaire symptomen ontstaan in de laatste levensfase, waaraan de patiënt vrijwel zeker op zeer korte termijn zal komen te overlijden. Bijvoorbeeld bij een ernstige longbloeding. 

Wanneer wordt palliatieve sedatie ingezet?

Het kan voorkomen dat een patiënt in de laatste fase van het leven ondraaglijk lijdt, maar dat het niet voldoende lukt de symptomen die dit lijden veroorzaken te bestrijden. In die situatie kan palliatieve sedatie worden ingezet. Palliatieve sedatie wordt vooral ingezet bij kortademigheid, pijn en een delier. 

Palliatieve sedatie wordt meestal toegepast in de thuissituatie, waar een huisarts de indicatie stelt. Daarnaast stellen specialisten ouderengeneeskunde of klinisch specialisten de indicatie bij patiënten in het verpleeghuis of het ziekenhuis. In 21% van de gevallen wordt een gespecialiseerd team palliatieve zorg geconsulteerd. De arts en de patiënt en zijn naasten nemen, als dat nog mogelijk is, gezamenlijk de beslissing om wel of geen palliatieve sedatie toe te passen. 

Richtlijn palliatieve sedatie

De richtlijn Palliatieve sedatie ondersteunt alle zorgverleners die betrokken zijn bij de zorg voor mensen in de palliatieve fase. De richtlijn bevat aanbevelingen voor alle fasen van het proces van palliatieve sedatie en is waar mogelijk gebaseerd op wetenschappelijk onderzoek. Waar wetenschappelijk onderzoek ontbreekt of geen duidelijke conclusies toelaat, zijn de aanbevelingen gebaseerd op consensus van de deskundigen.

In de richtlijn, die in 2022 herzien is, staat multidisciplinair samenwerken centraal. Ook is het doseringsschema aangepast ten opzichte van de oude richtlijn en is er meer aandacht voor proportionele sedatie, patiëntenvoorlichting, vroegtijdige bespreking en existentieel lijden. 

De richtlijn is te vinden op Pallialine, waar ook alle andere richtlijnen palliatieve zorg staan.

Patiënteninformatie

Op de website Overpalliatievezorg is patiënteninformatie te vinden over palliatieve sedatie. Er wordt in begrijpelijke taal uitleg gegeven over wat palliatieve sedatie is, hoe het proces in z'n werk gaat en andere aspecten die voor de patiënt en zijn naasten van belang zijn. Deze patiënteninformatie is ook te downloaden als folder. 

Een ander hulpmiddel voor zorgverleners om goede en duidelijke voorlichting over palliatieve sedatie te geven aan patiënten en naasten is bijvoorbeeld de praatkaart Palliatieve sedatie van Pharos.

Multidisciplinair samenwerken

Het proces van palliatieve sedatie wordt gekenmerkt door een multidisciplinaire aanpak. Verschillende zorgverleners (arts, apotheker, verpleegkundig specialist, physician assistant, verpleegkundige, verzorgende en geestelijk verzorger) hebben een belangrijke taak bij:

1. de communicatie en de begeleiding van de patiënt (of diens vertegenwoordiger) en zijn naasten
2. het leveren van input voor het stellen van de indicatie
3. het inschatten of aan de voorwaarden is voldaan en/of
4. de uitvoering van de palliatieve sedatie.

Relevant in de interdisciplinaire samenwerking is duidelijke en heldere communicatie tussen zorgverleners en methodisch werken. Een gespecialiseerd verpleegkundige palliatieve zorg legt uit: 'Goed met elkaar communiceren over wanneer er refractaire symptomen zijn, werken volgens de methodiek Palliatief Signaleren en bijvoorbeeld gebruik maken van het Utrecht Symptoom Dagboek (USD) zijn belangrijk in het proces'.

Vanwege de aard en complexiteit van palliatieve sedatie is het belangrijk dat de regie bij één zorgverlener binnen het multidisciplinaire team komt te liggen. 

Samenvattingskaart

De samenvattingskaart is een verkorte, praktijkgerichte weergave van de richtlijn en biedt inzicht in diagnostiek, ondersteuning en behandeling van palliatieve sedatie. De meest actuele samenvattingskaart is in de webshop kosteloos te bestellen of te downloaden. 

PalliArts

PalliArts is een app  voor mobiele telefoon of tablet die  zorgverleners op een gebruiksvriendelijke manier praktische (landelijke en regionale) informatie geeft over en voor palliatieve zorgverlening. Ook de samenvatting van de richtlijn Palliatieve sedatie is in deze app te vinden. 

PalliArts is gratis te downloaden voor zowel iOS (App Store) als Android (Play Store). Voor downloaden op de iPad selecteer 'alleen iPhone' in de zoekfunctie.  

Download de app voor iOS 
Download de app voor Android

Meer informatie over PalliArts vind je bij op de themapagina PalliArts. 

Hulpmiddelen en meetinstrumenten

Er is een beslisboom ontwikkeld om snel besluiten te kunnen nemen bij palliatieve sedatie. 

Scholingen en onderwijsmateriaal

Onlangs zijn er een tweetal webinars over de nieuwe richtlijn palliatieve sedatie gehouden. In het eerste webinar lag de focus op de eerste lijn, het tweede webinar was niet gericht op een specifieke zorgsetting. 

Kijk voor het overige actuele scholingsaanbod en de onderwijsmaterialen rondom palliatieve sedatie onder 'meer over dit onderwerp' rechts op deze pagina.

Video: Medicijnjournaal over palliatieve sedatie

In het IVM Medicijnjournaal van november 2022 vertelt Drs. Philip Vos, apotheker en lid van de richtlijncommissie palliatieve sedatie, meer over de verschillende stappen in het toedienen van medicatie bij palliatieve sedatie. IVM staat voor Instituut Verantwoord Medicijngebruik.