Psychische dimensie

Wat is de psychische dimensie in de palliatieve fase?

De psychische dimensie gaat over het ondersteunen van het mentale en emotionele welzijn van de patiënt en naasten bij een ernstige ziekte of kwetsbaarheid. Als zorgverlener kijk je samen met hen naar hoe zij zich voelen en hoe zij denken. Het kan onder meer gaan om het verwerken van de situatie, het vinden van een goede balans tussen draagkracht en draaglast, het behouden van waarden en identiteit of het opnieuw vormgeven van het leven.    

Als zorgverlener let je op signalen van psychische of psychiatrische klachten, zoals angst, depressie, rouw, eenzaamheid of hallucinaties. Hierbij volg je de richtlijnen. Je praat duidelijk, geeft informatie en advies, en past de zorg aan op de wensen en behoeften van de patiënt. Behandeling kan zonder of met medicijnen zijn, en soms wordt een expert ingeschakeld, zoals een psycholoog of geestelijk verzorger. Het effect van de behandeling wordt regelmatig bekeken en zo nodig aangepast. 

Een veelvoorkomend psychisch probleem in de laatste levensfase is een delier. Bekijk de animatie:

Naar boven

Waarom is aandacht voor de fysieke dimensie belangrijk? 

De psychische dimensie is een essentieel onderdeel van palliatieve zorg, omdat psychisch lijden net zo zwaar kan wegen als lichamelijke klachten kunnen wegen. Psychische klachten beïnvloeden vaak andere dimensies van palliatieve zorg, zoals het lichamelijke of sociale functioneren. En daarmee kunnen ze een grote invloed hebben op de kwaliteit van leven. 

Door actief aandacht te besteden aan de psychische dimensie en regelmatig te onderzoeken hoe iemand zich mentaal voelt, kunnen klachten vroegtijdig worden herkend en behandeld. Zo voorkom je onnodig lijden en verbeter je de kwaliteit van leven. 

Als zorgverlener is het belangrijk om bij het vermoeden van psychische problemen deze te onderzoeken, bijvoorbeeld met behulp van betrouwbare vragenlijsten of tests. Denk hierbij bijvoorbeeld aan de Delirium Observatie Screening schaal (DOS) bij vermoeden van een delier of de Hospital Anxiety and Despression Scale (HADS) bij angst en somberheidsklachten.  

En als het nodig is, schakel dan op tijd een gespecialiseerde zorgverlener in. Wanneer je aandacht hebt voor de psychische kant van zorg, zorg je ervoor dat mensen zich gehoord en begrepen voelen. Dit draagt bij aan rust, veerkracht en een zo waardig mogelijke laatste levensfase. 

Naar boven

Interdisciplinair samenwerken rond de psychische dimensie  

De Agora-infographic Sociale benadering palliatieve ondersteuning en zorg laat zien met welke zorg- en hulpverleners je kan samenwerken om passende zorg te bieden aan de patiënt in de palliatieve fase en de naasten. Binnen het psychisch domein zijn dat: 

• Psycholoog: biedt gespecialiseerde begeleiding bij angst, depressie, rouw, trauma en andere psychische klachten die kunnen opspelen in de palliatieve fase. Te vinden via de huisarts, het ziekenhuis of een eerstelijnspsychologiepraktijk. 
• Psycho-oncologisch centrum (zoals het Helen Dowling Instituut, IPSO-centra): bieden gespecialiseerde, multidisciplinaire psychologische zorg aan mensen met kanker en hun naasten, met aandacht voor zingeving, rouw en veerkracht. Via verwijzing of aanmelding bij centra als HDI, Ingeborg Douwes Centrum, Centrum voor leven met en na kanker (IPSO). 
• Praktijkondersteuner Huisarts GGZ (POH-GGZ): biedt laagdrempelige ondersteuning bij psychische klachten zoals somberheid, stress of verwerkingsproblemen. Kan ook doorverwijzen indien nodig. Werkzaam in de huisartsenpraktijk; beschikbaar na overleg met de huisarts. 
• Verpleegkundig specialist GGZ: gespecialiseerde verpleegkundige met medische en psychische expertise. Kan behandelen, begeleiden en (beperkt) medicatie voorschrijven. Te vinden binnen de GGZ-instellingen, sommige huisartsenpraktijken of via palliatieve consultatieteams. 
• Palliatief consulent met psychologische expertise: in consultatieteams palliatieve zorg is vaak psychologische deskundigheid aanwezig (bijv. verpleegkundig specialist GGZ, psycholoog of geestelijk verzorger). Te bereiken via regionale consultatieteams (bv. via PaTz of Netwerk Palliatieve Zorg). 
• Geestelijk verzorger: biedt ondersteuning bij vragen rond zingeving, eenzaamheid, verlies, rouw en coping. Kan ook begeleiding bieden aan naasten. Beschikbaar via het ziekenhuis, verpleeghuis, thuiszorgorganisatie of zelfstandig gevestigd; soms ook via een inloophuis of het Centrum voor Levensvragen in de regio. 
• Rouw- en verliesbegeleider: begeleidt mensen bij anticiperend verlies en rouw tijdens en na de palliatieve fase. Vrijgevestigd of verbonden aan hospices, inloophuizen of psycho-oncologische centra. 

 Naar boven

Ga aan de slag met de psychische dimensie! 

Het is belangrijk als zorgverlener om goed geschoold te zijn in het omgaan met psychische problemen en te weten wanneer specialistische hulp nodig is. 

• Bespreek samen met de patiënt en naasten wat belangrijk is voor het psychisch welzijn, zoals balans in het leven, omgaan met de situatie, waarden en keuzes, eigen identiteit en levensinvulling. 
• Bespreek welke hulp nodig is bij denken, onthouden, plannen, gesprekken volgen, tijdsbesef en initiatief nemen. 
• Communiceer duidelijk en geef uitleg aan de patiënt over ziekte, klachten, behandelingen en bijwerkingen. Geef deze uitleg ook aan naasten en andere betrokkenen. Gebruik hierbij bijvoorbeeld de Infographic van de Psychische dimensie.
• Signaleer en beoordeel klachten en risico’s met behulp van gesprekken en zo mogelijk meetinstrumenten. Denk daarbij aan risico op ernstige psychische ontregeling (zoals angst of depressie), suïcidaliteit, onvoldoende coping, overbelasting van naasten of zorgmijding. 
  • Download de Samenvattingskaart van de Richtlijn Detecteren behoefte psychosociale zorg - Palliaweb. 
  • Gebruik het USD-4D om niet alleen over lichamelijke klachten, maar ook over psychische klachten in gesprek te komen. Laat de patiënt hiermee zien dat het normaal is om hierover te praten. 
• Reageer passend op psychische nood en neem de wensen van de patiënt serieus. 
• Verwijs tijdig door naar gespecialiseerde zorg, zoals een geestelijk verzorger of psycholoog. Gebruik de Infographic Palliatieve zorg, met wie kan ik lokaal samenwerken  om te zien aan welke disciplines je kan denken. 
• Vertel de patiënt en naasten dat er voor hen informatie te vinden is op Overpalliatievezorg. 
• Bespreek je ervaringen met een collega en leer van elkaar. 

Naar boven

Meer weten over de fysieke dimensie?

 

Naar boven