Sociale dimensie
Een levensbedreigende aandoening of kwetsbaarheid heeft invloed op het sociaal functioneren van de patiënt in de palliatieve fase én naasten, waaronder familieleden en vrienden. Zowel patiënt als naasten worden geconfronteerd met ingrijpende veranderingen in rollen, relaties en dagelijkse verantwoordelijkheden.
De sociale dimensie richt zich daarom niet alleen op de patiënt, maar nadrukkelijk ook op de naasten. Zij ervaren vaak een combinatie van zorgbelasting, emotionele spanningen en veranderende sociale rollen. In palliatieve zorg is passende aandacht voor hun draagkracht, vragen en behoeften essentieel. Naasten zijn mede betrokken én zelf zorgontvanger.
Op deze pagina lees je wat ‘sociale dimensie’ betekent in de palliatieve fase. Je leest ook waarom dit belangrijk is en hoe jij als zorgverlener hiermee aan de slag kunt. Zo kun je patiënten en hun naasten goed ondersteunen bij hun sociale leven. Dit helpt om hun welbevinden en kwaliteit van leven te verbeteren.
Wat is sociale dimensie in de palliatieve fase?
De sociale dimensie in de palliatieve fase betreft de impact van een levensbedreigende ziekte of kwetsbaarheid op het sociale functioneren van zowel de patiënt als diens naasten. Het gaat om veranderingen in rollen, verantwoordelijkheden en communicatie binnen het sociale netwerk, zoals gezin, familie, vrienden en collega’s.
Zorgverleners hebben inzicht nodig in deze sociale context om passende ondersteuning te kunnen bieden. Dit kan variëren van hulp bij het omgaan met veranderende relaties, verschillen in verwerking, spanningen of zorgen binnen het netwerk, tot begeleiding bij praktische en financiële vraagstukken.
Palliatieve zorg binnen de sociale dimensie richt zich op het versterken van sociale verbindingen, het bespreekbaar maken van wensen en behoeften, en het ondersteunen van patiënt en naasten bij de sociale en praktische gevolgen van het naderende levenseinde.
Animatie
Waarom is aandacht voor de sociale dimensie belangrijk?
Een levensbedreigende ziekte beïnvloedt niet alleen het fysieke welzijn van de patiënt, maar heeft ook invloed op het sociale leven. Relaties kunnen onder druk komen te staan, rollen binnen het gezin veranderen en sociale contacten kunnen afnemen. Ook naasten ervaren vaak emotionele en praktische belasting.
Door in de palliatieve zorg actief aandacht te besteden aan deze sociale impact, kan de patiënt en de omgeving beter omgaan met de veranderende situatie.
Samenwerking met het sociaal domein, zoals wijkteams, welzijnsorganisaties of een mantelzorgmakelaar, kan praktische ondersteuning bieden op gebieden als wonen, inkomen, mantelzorg en praktische hulp. Dit helpt om de draagkracht van zowel patiënt als naasten te vergroten.
De infographic ‘Sociale dimensie in de palliatieve zorg’ (Agora, 2023) geeft inzicht in hoe zorg- en sociale professionals gezamenlijk kunnen bijdragen aan passende ondersteuning rondom patiënt en naasten.
De Agora-infographic Sociale benadering palliatieve ondersteuning en zorg laat zien met welke zorg- en hulpverleners je kan samenwerken om passende zorg te beiden aan de patiënt in de palliatieve fase en de naasten. Binnen het sociaal domein zijn dat:
Via de gemeente of het wijkteam
- Wijkteam (ook wel buurtteam of sociaal team genoemd): Multidisciplinair team dat ondersteuning biedt bij zorg, welzijn, werk, opvoeding en financiën.
Actief in de wijk, te vinden via de gemeentelijke website of lokale zorgorganisaties. - Wmo consulent: Adviseert over en regelt voorzieningen zoals woningaanpassingen of hulp in huis via de Wmo.
Te bereiken via het Wmo-loket van de gemeente. - Cliëntondersteuner: Ondersteunt bij het regelen van zorg, maken van keuzes en contact met instanties.
Beschikbaar via de gemeente (Wmo), MEE-organisaties of via de zorgverzekeraar. - Ouderenadviseur: Biedt ouderen ondersteuning bij vragen over welzijn, wonen en zorg in de thuissituatie.
In te schakelen via welzijnsorganisaties of het sociaal wijk-/buurtteam. - Mantelzorgondersteuner: Helpt mantelzorgers bij overbelasting, regelt respijtzorg en biedt een luisterend oor.
Te vinden via de gemeente of lokale welzijnsorganisaties. - Welzijnsorganisatie: Verzorgt begeleiding, dagactiviteiten en sociaal contact ter ondersteuning van het dagelijks leven.
Actief in iedere gemeente; vindbaar via het sociaal wijk-/buurtteam of welzijnsloket.
Via andere wegen
- Sociaal werker: Helpt bij psychosociale problemen, zoals spanningen rond ziekte, werk of relaties; ondersteunt patiënt én naasten.
Beschikbaar via het ziekenhuis, het wijk-/buurtteam of maatschappelijk werk. - Inloophuis: Laagdrempelige plek voor steun, gesprekken en activiteiten voor ernstig zieke mensen en hun naasten.
Lokale inloophuizen zijn zelfstandig of verbonden aan welzijns- of kankerorganisaties. - Werk en inkomen: Ondersteunt bij vragen over ziekteverzuim, uitkeringen en financiële gevolgen van ziekte.
Via het UWV, bedrijfsarts of maatschappelijk werk. - Lotgenotencontact: Biedt herkenning, steun en uitwisseling tussen mensen met vergelijkbare ervaringen.
Georganiseerd via patiëntenverenigingen, inloophuizen of organisaties als NPV of Humanitas. - Vrijwillige Palliatieve Terminale Zorg Nederland (VPTZ): Biedt aanwezigheid en ondersteuning in de laatste levensfase via opgeleide vrijwilligers.
Aan te vragen via de VPTZ-organisatie in de regio of via huisarts/thuiszorg.
Ontdek ‘De Carend Podcast’: het Sociale Domein en luister in meerdere afleveringen naar ervaringen van collega's over de sociale dimensie.
Ga aan de slag met de sociale dimensie!
- Maak je eigen sociale kaart van relevante partners in het sociaal domein, zoals wijkteams, welzijnsorganisaties of mantelzorgmakelaars. Zo weet je snel wie je kunt inschakelen als een patiënt of naaste extra ondersteuning nodig heeft. Kijk op Zorg voor Beter - Breng jouw wijk in kaart voor een invulformat.
- Maak alvast eens kennis met professionals uit het sociaal domein, ook zonder directe hulpvraag. Een warme kennismaking vooraf maakt samenwerken later makkelijker en effectiever.
- Gebruik de uitgangspunten uit het Position paper Oog voor naasten (N3, 2024) als houvast in gesprekken met naasten. Het helpt je om écht aan te sluiten bij wat zij nodig hebben:
- Naasten zijn er altijd, ook als ze niet zichtbaar zijn.
- Ondersteuning begint bij luisteren, ook zonder direct oplossingen te bieden.
- Sluit aan op hun leven, zorgen en taalgebruik.
- Stem de ondersteuning af op veranderende behoeften in de tijd.
- Erken het belang van informele steun én professionele hulp.
- Verken de website van Agora voor inspiratie en uitleg over hoe het sociaal domein een waardevolle rol speelt in palliatieve ondersteuning. Het helpt je breder te kijken dan alleen lichamelijke zorg.
- Gebruik de Lastmeter als laagdrempelig instrument om samen met de patiënt te verkennen hoe hij of zij de ziektelast ervaart, ook op sociaal vlak.
- Gebruik het Utrecht Symptoom Dagboek vierdimensioneel (USD-4D) als gesprekshulpmiddel en voor het monitoren van zorgen over de sociale en spirituele dimensie.
- Vertel de patiënt en naasten dat er voor hen informatie te vinden is op Overpalliatievezorg.
- Bespreek je ervaringen met een collega en leer van elkaar.
Zorg aan mensen met specifieke behoeften
Zie onder andere: