Multidisciplinaire richtlijn Mondproblemen en Slikstoornissen in de palliatieve fase is gepubliceerd

De herziene richtlijn Mondproblemen en Slikstoornissen in de palliatieve fase is gepubliceerd. Anders dan de vorige richtlijn is er nu (meer) aandacht voor voorlichting, multidisciplinaire zorg en meetinstrumenten. De richtlijn is uitgebreid met slikklachten en specifieke behandeladviezen. Een andere belangrijke wijziging is dat de herziene richtlijn ontwikkeld is volgens de methodologische standaarden van Medisch Specialistische Richtlijnen 3.0.  De richtlijn is relevant voor zorgverleners die te maken krijgen met patiënten die zich in de laatste levensfase (palliatieve fase) bevinden.    

Wat betekent Mondproblemen en Slikstoornissen in de palliatieve fase?

Patiënten in de palliatieve fase hebben vaak te maken met veranderingen in de mond ten gevolge van ziekte, behandeling en een verminderende mondhygiëne. Deze kunnen leiden tot klachten en problemen die de levenskwaliteit en welzijn verminderen. Zo kan bijvoorbeeld een droge mond niet alleen erg onplezierig zijn, maar ook ten grondslag liggen aan problemen met zoals praten en slikken en een verminderde smaak. Patiënten hebben vaak verschillende klachten van en/of in de mond tegelijkertijd. Deze klachten kunnen grote effecten hebben op de fysieke en psychische gesteldheid van de patiënt. 

Belangrijkste knelpunten

De vier belangrijkste onderwerpen die uit de knelpuntenanalyse naar voren zijn gekomen: 

1. Signalering en diagnostiek bij droge mond, infecties in de mond, pijn in de mond, smaakstoornissen en slechte adem 
2. Beleid en behandeling bij droge mond, infecties in de mond, pijn in de mond, smaakstoornissen en slechte adem 
3. Preventie en voorlichting 
4. Organisatie van zorg 

Kernboodschap 

De inhoud van de richtlijn is gericht op behouden of verbeteren van de mondgezondheid en daarmee het verbeteren van kwaliteit van leven in de palliatieve fase. 

1. Voer dagelijkse mondzorg uit: Dagelijkse mondzorg blijft belangrijk om ongemak, infecties en complicaties te voorkomen, zelfs in de palliatieve fase. Betrek naasten indien mogelijk en stem af met andere zorgprofessionals. 
2. Zorg voor adequate behandeling van: 
   1. Droge mond: Combineer oorzakelijke en symptomatische behandelingen.
   2. Ontstekingen en infecties: Bij mondinfecties is het belangrijk om tijdig in te grijpen met passende medicatie en consultatie van een mondzorgverlener.
   3. Pijn: Voor mondpijn wordt aanbevolen om zowel niet-medicamenteuze als medicamenteuze behandelingen toe te passen, maar onderzoek altijd de oorzaak.
   4. Slikstoornissen: Multidisciplinaire zorg met aandacht voor oorzaak, symptoombestrijding en ondersteuning van voeding en hydratatie.
   5. Smaakstoornissen: Ondersteunende zorg moet zich richten op het aanpassen van voeding en bespreken van alternatieve smaakstimulatie.
   6. Slechte adem: Regelmatige mondverzorging en gerichte behandeling van de oorzaak kunnen de klachten aanzienlijk verminderen.
3. Ook voorlichting en preventie spelen een belangrijke rol: Geef uitleg aan patiënt en naasten dat mondproblemen voor vervelende en pijnlijke bijwerkingen kunnen zorgen. 
4. Mondzorg in de palliatieve fase vereist een multidisciplinaire aanpak met goede afstemming tussen zorgverleners. Het proactief signaleren van mondproblemen, het individueel aanpassen van zorgplannen en het tijdig consulteren van gespecialiseerde mondzorgverleners zijn essentieel voor het waarborgen van comfort en kwaliteit van leven van de patiënt. 

Wat is er anders? 

De richtlijn is op een aantal punten vernieuwd ten opzichte van de oude richtlijn uit 2010. Belangrijke wijzigingen zijn: er is in de herziene richtlijn aandacht voor voorlichting, de richtlijn is uitgebreid met slikklachten en specifieke behandeladviezen, er is betere aandacht voor meetinstrumenten en er is in de nieuwe richtlijn meer aandacht voor multidisciplinaire zorg. Een andere belangrijke wijziging is dat de richtlijn ontwikkeld is volgens de methodologische standaarden van Medisch Specialistische Richtlijnen 3.0, inclusief systematisch literatuuronderzoek en gebruik van de GRADE-methodiek. Deze wijzigingen zijn bedoeld om de kwaliteit van zorg te verbeteren en de richtlijn beter toepasbaar te maken in de dagelijkse praktijk. 

Belangrijkste aanbevelingen 

De belangrijkste aanbevelingen uit de richtlijn Mondproblemen en Slikstoornissen in de palliatieve fase zijn: 

• Anamnese, mondinspectie en signalering:
  • Verwijs naar een mondzorgverlener, een tandarts of een mondhygiëniste bij ernstige mondklachten bij patiënten in de palliatieve fase om een aangepast behandelplan op te stellen. 
• Preventieve mondzorg:
  • Voor optimale mondverzorging in de palliatieve fase wordt geadviseerd de aanbevelingen uit de Richtlijn Mondverzorging [SKILZ 2023] te raadplegen. 
• Voorlichting:
  • Bied aan alle patiënten in de palliatieve fase en naasten structureel voorlichting aan over het belang van goede mondzorg en mogelijke mondklachten die kunnen ontstaan, of ga na en stem af wie van de zorgprofessionals betrokken bij de zorg voor de patiënt dit gaat doen. 
• Signalering van droge mond:
  • Ga regelmatig na, afhankelijk van bevindingen bij anamnese en mondinspectie, of er sprake is van droge mond (xerostomie) en/of verminderde speekselsecretie (hyposialie).
• Ontstekingen en infecties:
  • Bespreek met de patiënt en/of diens naaste(n) of de behandeling wordt ingezet op genezing of comfort. Betrek eventueel ook andere zorgverleners zoals een tandarts(-geriatrie). 
• Pijn in de mond: 
  • Kies een geschikt pijnmeetinstrument wanneer er sprake is van een verminderd cognitief vermogen en/of spraakstoornissen: 
    • in de stervensfase: PAINAD of PACSLAC-D 
    • in de palliatieve fase: NRS of FPS-R 
• Slikstoornissen:
  • Wees erop bedacht dat in de palliatieve fase de slikfunctie achteruitgaat en houd rekening met een wisselende of afnemende alertheid bij het eten en drinken. Bespreek met de andere zorgverleners, patiënt en naaste(n) of er wordt ingezet op optimale voeding (waarbij zo nodig drinkvoeding of sondevoeding) of dat er ingezet wordt op comfort en een wensdieet. Het is belangrijk om de verwachtingen en wensen van zowel de patiënt als de naasten te bespreken. In de palliatieve fase draait de zorg vaak meer om comfort en kwaliteit van leven dan om het volhouden van voeding en hydratatie. 
• Smaakstoornissen:
  • Vraag actief naar smaakstoornissen bij patiënten met een verminderde eetlust, dit kan vaak een gevolg zijn van een onderliggende smaakstoornis. 
• Slechte adem:
  • Doe een interventie bij halitose in de palliatieve fase indien de patiënt hier behoefte aan heeft of indien naasten hier behoefte aan hebben (vanwege de belemmering van sociaal contact/intimiteit met de patiënt). 

Totstandkoming 

Deze herziene richtlijn is tot stand gekomen op basis van input van zorgprofessionals en biedt zo een antwoord op vragen in de praktijk. De herziene richtlijn 'Mondproblemen' is gebaseerd op de meest recente wetenschappelijke inzichten uit onderzoek en ontwikkeld conform de wetenschappelijk methodologie. Stichting PZNL is als procesbegeleider van de richtlijnen palliatieve zorg betrokken.   

Richtlijnen  

Als zorgprofessional wil je de best mogelijke zorg leveren. Richtlijnen kunnen hierbij helpen.  

Meer informatie 

De nieuwe richtlijn staat op Pallialine. In de app PalliArts, die gratis te downloaden is voor Android en iOS, is een samenvatting van de richtlijn te vinden, net als in de webshop van PZNL. Patiënteninformatie over dit onderwerp is te vinden op Overpalliatievezorg.