Top 10 tips over waardigheid

Samenvatting

Waardigheid wordt vaak genoemd als hoeksteen van persoonsgerichte zorg. Voor artsen blijft dit echter vaak een vaag begrip. Waardigheid wordt in deze context gedefinieerd als: zich menswaardig, gewaardeerd, gerespecteerd voelen. Er zijn verschillende vormen van waardigheid. Intrinsieke waardigheid: een gevoel van zelfrespect. Sociale waardigheid: zich gerespecteerd voelen door anderen, zich gezien en gehoord voelen. Als deze beide vormen van waardigheid aanwezig zijn kan een individu in samenspel met zijn omgeving tot volledige expressie komen en floreren. Artsen kunnen, bewust of onbewust, een enorme invloed hebben op het gevoel van waardigheid van hun patiënten. Ook de zorgsetting heeft grote invloed op de mogelijkheden van een persoon om te floreren. Waardigheid kan een tastbare en meetbare uitkomst zijn van palliatieve zorg. Drie belangrijke domeinen van waardigheid zijn attitude, gedrag, compassie en dialoog. In dit artikel worden 10 praktische tips gegeven voor het integreren van waardigheid in de dagelijkse zorg. 

Tip 1

Waardigheid-versterkende vaardigheden kunnen worden aangeleerd en geïntegreerd in de dagelijkse praktijk. De basis is respect voor de patiënt. Er is tijd nodig om goed te luisteren en samen met de patiënt beslissingen te nemen. Deze houding geeft de patiënten een gevoel van veiligheid en autonomie. 

Tip 2

Waardigheid en persoonsgerichte zorg worden bevorderd door interne en externe omgevingsfactoren. Met externe factoren bedoelt men beleid, van de overheid en van zorginstellingen, bijvoorbeeld het verruimen van bezoektijden. Met interne factoren bedoelt men bijvoorbeeld de gebouwen en de inrichting ervan, maar ook de organisatie, mensen en technologie. Voorbeelden zijn de mogelijkheid van privacy, bijvoorbeeld bij contact met familie of zorgverleners, maar ook een comfortabel bed, aan de patiënt aangepast voedsel en goede communicatie van de kant van de zorgverleners.

Tip 3

Elk individu ervaart waardigheid verschillend. Het is de taak van de zorgverlener om te onderzoeken wat waardigheid betekent voor deze persoon, hier en nu. Schendingen van waardigheid komen vaak voor in situaties waarin de ene partij meer macht heeft dan de andere partij. De arts heeft meer kennis en daardoor meer macht dan de patiënt. Het is de taak van de zorgverlener om alert te zijn op gevoelens van onwaardigheid bij de patiënt en de patiënt met compassie en empathie te benaderen als compleet mens en niet alleen te focussen op zijn ziekte.

Tip 4

Aandacht voor waardigheid kan helpen existentieel lijden, eenzaamheid en een eventuele doodswens te verlichten. Met behulp van waardigheidstherapie (Dignity Therapy, DT) en meaning-centered psychotherapy (MCP) kunnen patiënten weer betekenis geven aan hun herinneringen en aan hun huidige leven. Elementen van DT en MCP kunnen ook geïntegreerd worden in de dagelijkse praktijk van de zorgverlener.

Tip 5

Aandacht voor waardigheid versterkt het zelfrespect en de autonomie van de patiënt. Daardoor kan ook de mogelijkheid om goed om te gaan met de ziekte versterkt worden. Actief vragen naar belangrijke waarden van de patiënt kan het verschil betekenen tussen angst of wanhoop en ontspanning.

Tip 6

Er bestaan simpele handvatten voor zorgverleners waarmee waardigheid ondersteund kan worden. Er zijn meerder vragenlijsten die als meetinstrumenten en handvatten voor een gesprek kunnen dienen.

Tip 7

Waardigheidstherapie is effectief voor patiënten en naasten. DT werd pas recent ontwikkeld. DT is bewezen effectief, met een positief effect op hoop, angst, depressie en kwaliteit van leven en goede voorbereiding op de dood, zowel bij patiënten als bij naasten.

Tip 8

De Patient Dignity Question (PDQ) kan de kern zijn van de relatie van de patiënt met zijn zorgverleners. De PDQ luidt: “Wat moet ik over u weten om u de beste zorg te kunnen geven?” Deze vraag kan in een eerste contact gebruikt worden om te leren hoe de patiënt naar zichzelf kijkt, wat zijn doelen en prioriteiten zijn. Ook helpt de PDQ om de relatie op te bouwen.

Tip 9

Aandacht voor waardigheid kan allerlei vormen aannemen en is steeds verschillend, afhankelijk van persoon en context. De ziekte beïnvloedt het beeld dat de patiënt heeft van zijn eigen waardigheid en persoonlijkheid. In het algemeen verandert de focus meer naar de eigen identiteit naarmate de dood dichterbij komt.

Tip 10

Aandacht voor waardigheid en persoonsgerichte zorg betekent dat zorgverleners hun vooroordelen opzij moeten zetten. Het gaat dan vooral om gelijkwaardigheid, empathie van de zorgverlener en autonomie van de patiënt.

Conclusie

Het concept waardigheid begint in de gezondheidszorg redelijk ingeburgerd te raken. Er is inmiddels veel onderzoek naar gedaan en er zijn meerdere bruikbare meetinstrumenten en therapieën ontwikkeld.

Commentaar

Het concept waardigheid heeft grote overlap met spiritualiteit. Het is fijn te lezen dat er al zoveel onderzoek naar is gedaan en dat er zelfs waardigheidstherapieën bestaan. Het artikel nodigt uit om dieper op deze materie in te gaan.

Marjan Oortman, huisarts en kaderarts palliatieve zorg

Over de publicatie

Hadler, et al. (2023) Top Ten Tips Palliative Care Clinicians Should Know About Dignity-Conserving Practice. Journal of Palliative Medicine, 20

Deze bijdrage is onderdeel van e-pal - editie januari 2024 Alle e-pal-artikelen staan hier