Signaleren van existentiële nood

Samenvatting

De term existentiële nood wordt gebruikt als palliatieve patiënten ernstig lijden tonen dat gerelateerd wordt aan hun gedachten over het leven en hun bestaan. Vanwege het abstracte en subjectieve karakter is het moeilijk om existentiële nood te definiëren, te onderzoeken, te beoordelen en klinisch adequaat te behandelen. De klinische expressie van dit fenomeen is nog niet voldoende onderzocht evenmin als het hanteren hiervan. Uit literatuuronderzoek kan worden geconcludeerd dat existentiële of spirituele nood onvermijdelijke componenten zijn van palliatieve zorg.

Methode

Gekozen is voor een kwalitatief descriptief onderzoek waarin thematische inhoudsanalyse van getranscribeerde interviews plaatsvond. Tien verpleegkundigen participeerden aan het onderzoek waarvan er zeven extramuraal en drie intramuraal werkzaam waren. Allen hadden meer dan twee jaar ervaring. Semigestructureerde interviews werden afgenomen, getranscribeerd en inhoudelijk op thema’s geanalyseerd.

Conclusies

In de bevindingen komen vier thema’s naar voren. Ten eerste blijken er patiënten te zijn waarbij existentiële nood of stress veel voorkomt. Volgens de participanten zijn dit jonge ouders die een kind gaan verliezen, erg gelovige mensen en patiënten met onopgeloste traumatische ervaringen. Als tweede thema worden de verschillende vormen waarin existentiële nood zich kan manifesteren benoemd. Signalen zijn: gedragsproblemen, agitatie, het zich in sociaal opzicht terugtrekken en communicatieproblemen. De emotionele impact op de verpleegkundigen die de zorg voor patiënten in existentiële nood met zich meedraagt is het derde thema dat komt bovendrijven. De verpleegkundigen reageren hierop met verdriet, frustratie en vermijdingsgedrag. Echter ook voldaanheid werd gerapporteerd als men in staat bleek te zijn om controle te krijgen en reductie van de spanning bij de patiënt teweeg te kunnen brengen. Als laatste thema worden de interventies genoemd die een verpleegkundige kan plegen. De eerste interventie is het aanwezig zijn (presentie). Ten tweede heeft men baat bij het gebruiken van ‘coping’ strategieën waar iemand tijdens het leven eerder baat bij heeft gehad zoals bijvoorbeeld muziek, de natuur of geestelijke zorg. Als laatste wordt palliatieve sedatie genoemd als een laatste redmiddel om iemand enigszins te laten ontspannen.

Discussie

Het onderzoek geeft een meer verfijnd inzicht in existentiële nood als concept door de verschillende wijzen waarop deze zich kan manifesteren te benoemen. Tegelijkertijd moet worden opgemerkt dat terminale patiënten door hun conditie vaak niet in staat zijn tot goed communiceren of hun ‘normale’ gedrag. De verpleegkundigen bleken goed in staat om non-verbale communicatie te interpreteren. De auteurs benadrukken het belang van existentiële geletterdheid. De door de respondenten genoemde interventies sluiten aan bij eerder onderzoek. De vaak zeer praktische invulling zoals het betrekken van de persoonlijke context inclusief de bedspullen is in dit onderzoek een meerwaarde. Verbazend was dat de verpleegkundigen minder spraken over expliciete zingeving dan volgens de literatuur mocht worden verwacht. Daarentegen wezen ze op belasting van strenggelovigen. Iets waar nog weinig over is te vinden. Interessant kan het zijn om de emotionele reacties van de verpleegkundigen die leiden tot vermijdingsgedrag verder te onderzoeken. De conceptuele overlap tussen existentiële nood en ‘total pain’ geven inzicht in het complexe veelzijdige lijden tijdens het levenseinde. Beperkingen aan de studie zijn voornamelijk de kleine onderzoeksgroep in slechts één palliatieve zorgorganisatie in Ierland. Dit maakt dat de onderzoeksresultaten niet zonder meer gelden binnen een andere context.

Geconcludeerd wordt dat tijdige signalering van existentiële nood door zorgverleners kan helpen om op tijd de juiste interventies te plegen zoals counseling, psychotherapie of spirituele bijstand. Hierdoor wordt de kwaliteit van het leven van de patiënt verbeterd in de terminale fase en kan palliatieve sedatie worden voorkomen.

Commentaar

Interessant om vanuit het perspectief van de verpleging te lezen hoe zij existentiële nood signaleren en hoe zij hiermee omgaan. Wat me vooral trof was het noemen van het belang van existentiële geletterdheid. Existentiële nood kan inderdaad als abstract of subjectief worden geduid maar is toch universeel menselijk. Het is in het belang van de patiënt en van de zorgverlener om hierbij stil te kunnen staan en ‘ontspanning’ of ‘innerlijke ruimte’ te kunnen ervaren.

Naar de publicatie

Fay Z., et al. (2019). How specialist palliative care nurses identify patients with existential distress and manage their needs. Int J Palliat Nurs; 25 (5): 233-243.

Deze bijdrage is onderdeel van e-pal - editie december 2019. Alle e-pal-artikelen staan hier.