Palliatieve zorg voor moslims: 10 aandachtspunten

Islam is een van de de snelst groeiende religies wereldwijd. Kennis over de islam helpt ons om goede, persoonsgerichte palliatieve zorg te geven.  

Kernwaarden worden door de Koran bepaald. En zijn zes pijlers:  

1. geloof in Allah  
2. geloof in zijn engelen  
3. geloof in zijn boeken (Koran, de Thora, evangelie van Jezus en psalmen van David)  
4. geloof in zijn profeten  
5. geloof in de dag der opstanding  
6. geloof in de goddelijke voorbeschikking

Daarbij horen vijf leefregels:  

1. geloofsbelijdenis  
2. gebeden  
3. aalmoezen geven  
4. vasten  
5. pelgrimstocht naar Mekka

Ik vat tien aandachtspunten uit dit Amerikaans artikel samen: 

1. Voorgeschreven tijden 

Het vijf keer per dag kunnen bidden op voorgeschreven tijden en het kunnen luisteren naar uitleg over verzen uit de Koran staan centraal als een moslim geconfronteerd wordt met een levensbedreigende ziekte. Het rekening houden met niet tijdsgebonden onderzoeken en controles helpt bij het vinden van wederzijds respect. Het bed in oostelijke richting zetten, ook. 

2. Religieus leider 

Moslims willen graag betrokkenheid van religieuze leiders of een imam bij ziekte. Het helpt niet alleen de zieke, maar kan een zorgteam ook ondersteunen om het goede te doen of te laten.  

3. Afwijkende medische beslissingen 

Zorgverleners dienen zich te realiseren dat het geven van medische informatie, informed consent en het maken van medische beslissingen bij moslims kan afwijken van westerse inzichten. Er zijn verschillen tussen gelovigen en wij dienen daarbij aan te sluiten. Vrouwen en kinderen worden vaak beschermd tegen slecht nieuws. Stel de vragen: ‘hoe willen u en uw gezin belangrijke beslissingen maken? Wie moeten daarbij betrokken worden? Welke informatie moet met wie gedeeld worden? Zijn er beperkingen daarin?’ 

4. Diëtaire restricties en vasten 

Vasten tijdens de ramadan en het hebben van andere diëtaire restricties moet in kaart gebracht worden, omdat het medische zorg kan beïnvloeden. Het eten van halal geslachte dieren, het niet moge eten van varkensvlees en -producten (let op gelatine in capsules!) en het niet mogen gebruiken van alcohol en andere middelen die de helderheid van geest negatief beïnvloeden horen daar ook bij. Voor zieken en kwetsbaren (bijvoorbeeld diabeten) vraagt dit om extra aandacht, educatie en ondersteuning als zij toch aan de vastenmaand willen deelnemen, terwijl de koran dat niet van hen eist onder de omstandigheden.  

5. Lichaamsbeleving en -bedekking 

Respect voor de wijze waarop de moslim met het lichaam omgaat: zowel mannen als vrouwen zien hun lichaam als heilige gift van God en dat daar geen inbreuk op gepleegd wordt. Het geholpen worden door een zorgverlener van hetzelfde geslacht en het bedekt houden van lichaamsdelen die niet onderzocht hoeven worden, horen daarbij. Vraag naar de wensen van de individuele patiënt.  

6. Proactieve zorgplanning 

Proactieve zorgplanning (advance care planning) is acceptabel, maar wordt niet volledig omarmd. Veel moslims leven in het vertrouwen dat alles volgens Gods plan verloopt. Daarbij mag men wel op enkele zaken anticiperen, maar het beloop niet essentieel veranderen.  

7. Pijnstilling en palliatieve sedatie 

Moslims kunnen terughoudend zijn in het accepteren van bepaalde pijnstillers en palliatieve sedatie. Dit heeft te maken met het helder houden van de geest en niet met non-compliance met het medische beleid. Comfort en pijnbehandeling zijn wel toegestaan en de geruststelling dat men zoekt naar de gulden middenweg met maximaal comfort en minimale sedatie zal onderwerp van gesprek moeten zijn.  

8. Levensverlengende of levensbekortende handelingen  

Het leven wordt gezien als heilige gift van God en aan hem moeten ze dat toevertrouwen. Het is niet aan de mens om dat te beïnvloeden. Het hangt van het persoonlijke geloofsleven af hoe een patiënt en diens naasten daarmee omgaan in bijvoorbeeld tijden van beslissingen rond het stoppen (of niet starten) van levensverlengende zorg als beademing. Een religieus leider kan gevraagd worden om hierbij te ondersteunen, ook bij pijnbeleid. Euthanasie zal nooit verleend kunnen worden aan een moslim.  

9. Na de dood 

De islam schrijft voor hoe een lichaam na de dood hoort te worden verzorgd en voorbereid voor een begrafenis, die ook snel na het overlijden dient plaats te vinden. Orgaandonatie kan bij sommigen wel bespreekbaar. Doe dit tijdig, evenals het eventueel klaarmaken van reisdocumenten als iemand in het buitenland begraven wil worden.  

10. Overwegingen in palliatieve zorg bij kinderen 

Vaders willen moeder en/of kind vaak beschermen tegen slecht nieuws, hetgeen het zieke kind kan beïnvloeden. Daarentegen wordt het kind aangemoedigd om dood als integraal onderdeel van het leven te accepteren. Kinderen worden in hun leven wel geleerd om zieken en stervenden te bezoeken, maar op de begrafenis zijn dan alleen de jongens aanwezig. We moeten ervoor waken dat kinderen de vertalers zijn tussen oudere patiënten en zorgverleners, zodat zij potentieel school missen hierdoor.  

Commentaar 

Het is heel goed om te weten van, en te leren over de culturele en godsdienstige verschillen tussen mensen. Het geeft ons de kans om drempels te verlagen en begrip voor elkaar te vergroten. Een leerzame leidraad in de zorg voor moslims in dit geval.  

Naar de publicatie 

Madni, A., et al. (2021) Top Ten Tips Palliative Care Clinicians Should Know About Caring for Muslims. (niet openbaar) J Pall Med. 20:1-6.  
 

Deze bijdrage is onderdeel van e-pal - editie mei 2022. Lees hier meer wetenschappelijk onderzoek samengevat.