Wat zijn de krachtbronnen van waaruit zingeving gevoed wordt?

Inleiding

In de ondersteuning van zingeving of spiritualiteit in de palliatieve zorg wordt vaak vertrokken vanuit behoeften of problemen. Er zijn dan ook verschillende instrumenten ontwikkeld om op te sporen of mensen behoefte aan steun hebben op dit terrein. Maar wat zijn eigenlijk de bronnen van waaruit mensen leven, geïnspireerd blijven en het volhouden als ze ongeneeslijk ziek zijn?

Methode

Onderzoeker Marc Haufe zocht in de wetenschappelijke literatuur. Hij bekeek 2.436 wetenschappelijke artikelen die de afgelopen twintig jaar gepubliceerd zijn, om in kaart te brengen wat er momenteel bekend is over deze vraag. Hij was specifiek op zoek naar:

• artikelen over palliatieve zorg waarin de focus lag op de patiënt;
• het uitdrukkelijk ging over bronnen van zingeving of spiritualiteit;
• uitgelegd werd waarom die bronnen werkzaam zijn.

Alle artikelen die iets beweerden zonder uit te leggen of te onderbouwen gingen weer uit de selectie. Uiteindelijk bleven er veertien artikelen over die nauwkeurig  geanalyseerd zijn.

Resultaten

In die artikelen werden vijf belangrijke krachtbronnen gevonden waar mensen steun aan ontlenen wanneer ze palliatieve zorg ontvangen:

1. zin
2. verbondenheid
3. handelen
4. hoop
5. geloof

Elk van deze krachtbronnen kan op verschillende manieren voor mensen werken. Bij ‘zin’ gaat het erom dat mensen begrijpen en voelen wat er werkelijk voor hen toe doet. Voor sommigen betekent dat zoveel mogelijk vasthouden aan de normale dingen van het leven; voor anderen juist weer een bijzondere plaats of activiteit opzoeken, bijvoorbeeld tuinieren in de natuur; weer anderen hebben er baat bij om bewust stil te staan bij wat voor hen van waarde is; en ten slotte is er een groep die zich gesterkt voelt door te werken aan een positief beeld van hoe ze geleefd hebben.

Bij ‘verbondenheid’ gaat het over het delen van positieve gevoelens met anderen. Dat kan op verschillende manieren gebeuren. Voor sommigen zit dit in een ontmoeting of gesprek waarin zorgen, mooie herinneringen of ervaringen gedeeld worden; anderen vinden dit in het geven of ontvangen van zorg; en een derde groep vindt dit in het besef dat ze deel uitmaken van een groter verband, bijvoorbeeld een familie waarin dingen over verschillende generaties doorgegeven worden.

De derde krachtbron, in het Engels ‘agency’, is moeilijk te vertalen. Ik heb het met ‘handelen’ vertaald, omdat het om de ervaring gaat dat je nog dingen kunt doen. Dat kan verschillende vormen aannemen: voor veel mensen is het belangrijk een gevoel te hebben van controle of zelfbeschikking; voor anderen betekent het dit dat ze hun doelen in het leven actief bijstellen; of zich voortdurend actief aanpassen aan de nieuwe situatie.

De vierde krachtbron, hoop, is aan de orde wanneer mensen een positieve kijk hebben op de mogelijkheden van de toekomst. Sommige patiënten stellen zichzelf bepaalde doelen die ze nog willen bereiken; anderen gebruiken hun voorstellingsvermogen of zelfs een vorm van magisch denken om een andere afloop te bedenken; er zijn benaderingen waarin mensen gestimuleerd worden om een verzameling van steunende teksten of kunstwerken aan te leggen; of mensen gaan bewust aan de slag met de vraag wat ze zich allemaal wensen voor degenen die achterblijven.

Bij de vijfde krachtbron, geloof, gaat het om vertrouwen hebben in het bovennatuurlijke. Voor sommigen betekent dit dat ze zich vasthouden of verdiepen in een levensbeschouwelijke of religieuze traditie; anderen verbinden zich met een steunende kracht. Dat kan zowel een goede vriend of partner zijn als een hogere macht als God.

Marc Haufe heeft de vijf gevonden krachtbronnen en achterliggende benaderingen ondergebracht in een figuur, een propeller met vijf vleugels die in het centrum met elkaar verbonden zijn. Want uiteindelijk kunnen de benaderingen in de praktijk wel onderscheiden maar minder goed gescheiden worden.

Relevantie voor de praktijk

In de eerste plaats: bewustzijn dat patiënten die palliatieve zorg ontvangen vaak kracht vinden in alledaagse dingen. Zingeving of spiritualiteit is niet exotisch of ver weg, maar alledaags en dichtbij.

Ten tweede: weten waar het patiënt om gaat, kan helpen de zorg beter af te stemmen. Ten slotte is het een uitnodiging om zelf op zoek te gaan. Want wellicht zijn er meer krachbronnen in alledaagse dingen die nog niet beschreven staan in de literatuur, maar wel werken. Laten we die vooral aan elkaar vertellen.

Naar de publicatie

Haufe, M., Leget, C., Potma, M., Teunissen, S. (2020) How can existential or spiritual strengths be fostered in palliative care? An interpretative synthesis of recent literature. BMJ Supportive & Palliative Care. Online ahead of print.

Deze bijdrage is onderdeel van e-pal - editie februari 2021. Alle e-pal-artikelen staan hier.