Jolanda Roelands schreef boek over beloftes rondom het levenseinde: 'Dit onderwerp raakt bij iedereen een snaar' (Pallium-interview)

Op 20 maart publiceert Jolanda Roelands het boek Beloofd is beloofd?! Beloftes rondom het levenseinde. Roelands is al meer dan dertig jaar bekend met palliatieve zorgverlening, en werkte er onder meer in als verpleegkundige, als coördinator van een regionaal Netwerk Palliatieve Zorg en als directeur van Stichting Fibula. Voor het boek sprak ze met tientallen zorgverleners en nabestaanden. 'Ik had het van te voren niet bedacht, maar dit onderwerp raakt bij iedereen een snaar.'

Waaraan moet ik zoal denken als het gaat over ‘beloftes rondom het levenseinde’?

'Daar zit een grote variëteit achter. Het kan gaan om beloftes over waar iemand begraven wil worden, maar het kan ook gaan over beloftes die zich richten op de verzorging van achterblijvende nabestaanden. Ik zal twee voorbeelden geven, dan heb je waarschijnlijk een beter beeld bij die variëteit. In het eerste voorbeeld gaat het om een jongen, die op 12-jarige leeftijd zijn vader verliest. Op zijn sterfbed vraagt die vader aan die jongen om voor zijn moeder te blijven zorgen als hij is overleden. ‘Beloof je me dat?’ Die jongen belooft dat, en gaat er ook vol voor: hij blijft in hetzelfde dorp wonen, waarvan de laatste jaren van zijn moeders leven zelfs bij haar in zijn ouderlijke huis, dat voor die gelegenheid wordt gesplitst in twee woongedeelten, met wel een verbindende tussendeur tussen die twee helften. Pas als zijn moeder overlijdt – die jongen is inmiddels een volwassen man van dik in de vijftig geworden – praat hij in zijn uitvaartspeech over de belofte die hij zijn vader heeft gedaan. Hij geeft ook aan hoezeer dat een last voor hem is geweest, omdat hem dat enorm heeft beïnvloed – lees: beperkt – in al zijn levenskeuzes. Voor zijn familieleden was dit compleet nieuw. Hij had nooit gezegd dat hij die belofte aan zijn vader had gedaan. Zijn zus vraagt hem waarom hij die belofte zo letterlijk heeft genomen. Zij zou dat zelf niet gedaan hebben. Een tweede voorbeeld gaat over de asbestemming van een overleden man. Zijn vrouw vertelde me dat zij hem had beloofd zijn as ergens in de Alpen te verstrooien, samen met de kinderen. Maar goed, die kinderen waren in een levensfase met jonge gezinnen en startende carrières, dus die waren druk-druk-druk. ‘Dus nu staat die urn met zijn as al jaren hier in huis.’ Dat beviel haar niet, ze voelde zich ook wat tekortschieten ten opzichte van haar man, maar ze zag ook geen kans daar snel verandering in aan te brengen.'

In beide voorbeelden is de belofte per saldo een last. Is dat altijd zo?

'Nee, gelukkig niet. Het hangt natuurlijk sterk af van de vraag waarover de belofte gaat en hoe serieus je die belofte neemt. Tegenover deze twee voorbeelden kan ik ook het voorbeeld noemen van een man die zijn moeder op haar sterfbed een belofte deed over waar ze begraven zou worden. Direct na haar overlijden week hij sterk van die belofte af. Maar waarom deed je die belofte dan, vroeg ik hem. ‘Zodat ze rustig kon sterven’, zei hij. En daarmee was voor hem de kous af.”

Heb je daar een mening over? Is het één goed en het ander slecht?

“Nee, ik heb daar geen oordeel over. Of mensen zich wel of niet aan een belofte moeten houden… Daar gaat mijn boek niet over. Wat ik wel sterk bepleit in het boek, is dat mensen over de gedane beloftes in gesprek gaan. Of dat ze er nog eens goed over nadenken. Dat geldt met name voor beloftes die op het sterfbed gedaan worden. Zie maar eens ‘Nee’ te zeggen als een stervende jou iets vraagt te beloven. In zo’n periode is het heel verleidelijk om in de belofte mee te gaan. Maar goed, het leven is per definitie dynamisch, er kunnen altijd omstandigheden zijn waardoor het leven dusdanig verandert dat je kijk op die belofte verandert. Ik pleit ervoor dat besef toe te staan, en met een zekere mildheid te kijken naar beloftes die je eerder hebt gedaan.

Als je een belofte doet richting een nog levende persoon, raad ik aan om die belofte van tijd tot tijd met elkaar te bespreken. Soms zijn beloftes namelijk ronduit vaag. ‘Beloof me dat je goed voor mijn kinderen zult zorgen’, zei een man tegen zijn tweede vrouw, die dus niet de moeder van zijn kinderen was. Natuurlijk zeg je daar ‘ja’ tegen. Maar wat moest zij onder ‘goed’ verstaan? Moest zij hen financieel gaan ondersteunen? Moest ze hen in huis nemen als de man zou komen te overlijden? Of ging het er vooral om dat zij bij hen in de buurt zou blijven wonen? Wat dat betreft is er een overeenkomst tussen beloftes doen en proactieve zorgplanning: laat het niet bij één gesprek. Als je een belofte doet, kom erop terug en bespreek wat er nou precies bedoeld wordt.'

Heb je zelf ooit een belofte gedaan rondom een sterfbed?

'Nee.'

Komen die beloftes vaak voor?

'Ik heb er geen cijfers over. Maar het leeft sterker dan ik van te voren had gedacht. Ik ben drie jaar bezig geweest met het boek. Eerst was er een periode van onderzoek, daarna volgde een periode van interviews doen en tot slot was er de tijd waarin ik het boek echt aan het schrijven was. Ik sprak er ook buiten dit werk regelmatig over met mensen. En telkens merkte ik dat het bij iedereen een snaar raakte. Als ik eerder op verjaardagen vertelde dat ik in de palliatieve zorg werkte, reageerde vrijwel niemand daarop. Nou okee, sommigen veronderstelden dat het wel zwaar zou zijn, maar daarmee hield het gesprek wel zo’n beetje op. Sinds ik vertelde dat ik met dit boek bezig was, kwam iedereen met verhalen. Het was dus ook niet moeilijk om casussen te verzamelen. In totaal heb ik er zo’n 170 gebruikt voor het boek. Daarnaast heb ik met diverse zorgverleners gesproken over hún ervaringen met beloftes.'

Hoe was je eigenlijk op het idee gekomen om over dit onderwerp een boek te schrijven?

'Het idee ontstond in 2010, toen ik een opleiding Ethiek in de Zorgsector deed, en onder meer les kreeg van Carlo Leget (hoogleraar Zorgethiek, -red.) over schuldgevoel en loyaliteit. In die les is het idee geboren.'

Ben je er nu over uitgeschreven?

'Dat weet ik nog niet. Ik sluit het niet uit, maar ik heb er nu letterlijk en figuurlijk de ruimte niet voor. Dus: voorlopig niet. Dit betekent overigens niet dat ik het onderwerp helemaal loslaat. Ik ga de komende tijd bij diverse Cafés Doodgewoon over mijn boek vertellen. Dus het krijgt op die manier nog wel een staartje. Dat lijkt me geweldig leuk om te doen. Wie weet inspireert het me nog tot een volgend boek, wie weet?'

Dit artikel is geschreven in opdracht van voormalig hoofdredacteur van Pallium, Rob Bruntink, tegenwoordig communicatieadviseur bij Stichting PZNL. 

Bekijk de andere Pallium-interviews. 
 

 

---

Het boek Beloofd is beloofd?! Beloftes rondom het levenseinde verschijnt op 20 maart. Wie het boek wil bestellen kan dat doen via de website beloofdisbeloofd.nl.