‘Een vervelende boodschap hoeft niet schadelijk te zijn’ (interview)

Goede communicatie is een belangrijk onderdeel van goede zorg. Dat hebben verschillende, wetenschappelijke onderzoeken uitgewezen. Maar wat is schadelijke communicatie? Gezondheidspsycholoog en universitair docent Liesbeth van Vliet zocht het, met onder andere Nicole Plum, adviseur patiëntenparticipatie, uit. Palliaweb spreekt hen over dit nieuwe onderzoek.

Nieuwe inzichten

Schadelijke communicatie lijkt soms een open deur, bijvoorbeeld door geen interesse te tonen in de patiënt. Maar het onderzoek Mind your words: Oncologists' communication that potentially harms patients with advanced cancer geeft ook nieuwe inzichten. Zoals zeggen dat iemand er goed uit ziet zonder te checken of iemand zich ook goed voelt (daardoor kan de patiënt niet toegeven dat hij/zij zich niet goed voelt) of vage beloftes zoals ‘ik zal u bellen’ (waardoor een patiënt de hele dag zenuwachtig thuis blijft).

Liesbeth: ‘We hebben 74 patiënten met ongeneeslijke kanker gevraagd wat zij als mogelijk schadelijke communicatie ervaren. We laten zien welke communicatie mogelijk schadelijk kan zijn en geven alternatieven. Dit was nog niet eerder onderzocht.’

Tijd levert tijd op

Dat goede communicatie niet makkelijk is, erkennen Liesbeth en Nicole. Maar dat het te veel tijd kost, gaat er bij hen niet in. Nicole: ‘Wij laten zien wat voor communicatie schadelijk kan zijn, en wellicht meer angst of onduidelijkheden bij de patiënt oproept. Een volgend onderzoek zou moeten uitwijzen of ze daadwerkelijk meer angst veroorzaken, dat hebben we in dit onderzoek niet gedaan. 

Maar we zeggen altijd dat goede communicatie tijd kost. Wat denk je dat schadelijke communicatie kost? Een patiënt zal vaker bellen of nog een afspraak inplannen. Dat kost je alleen maar tijd. De tijd die je in een gesprek steekt, krijg je later terug.’ Volgens Nicole gaat het om de aandacht die mensen nodig hebben als ze vervelend nieuws hebben gekregen. 

Slechte boodschap ≠ slechte communicatie

Maar is slecht nieuws (bijvoorbeeld ´we kunnen u niet meer beter maken´) niet altijd schadelijk? Niet volgens Nicole. ‘Natuurlijk doet het altijd pijn als er geen levensverlengende behandeling meer mogelijk is. Maar dat hoeft niet schadelijk te zijn. Boos zijn op het nieuws is niet hetzelfde als meer angst ervaren door schadelijke communicatie. Als je empathisch bent,  jargon vermijdt en reageert op iemands emotie, hoeft een nare boodschap niet altijd extra schadelijk te zijn.’

Niet eensgezind

Het woord empathie valt vaak bij Liesbeth en Nicole. Maar empathisch zijn is niet altijd makkelijk. Volgens dit onderzoek is geruststellen (zonder na te gaan of dit nodig is) en complimenten geven (zonder de ruimte om het hiermee oneens te zijn) ook mogelijk schadelijk. En patiënten verschillen ook in hun voorkeuren. In dit onderzoek wilde ongeveer de helft van de ondervraagden wel vroegtijdig horen dat geen behandeling ook een optie is en de andere helft niet. Ook bij het delen van de verwachtte levensduur waren de patiënten niet eensgezind. De helft wilde het wel weten maar de andere helft niet. 

Inleven

Liesbeth: ‘De behoefte naar een empathische arts is duidelijk. Natuurlijk is dat lastig maar het zijn – zo vonden we – vaak de kleine gedragingen die er toe kunnen doen; negatief, maar ook positief.’ Volgens Nicole is het ook niet erg om fouten te maken. ‘Natuurlijk hoeft niet alles direct goed te zijn. Het gaat om je echt inleven in de persoon die voor je zit en van mens tot mens met iemand praten. En als je een fout maakt in de communicatie, kun je het ook weer goed maken.’ 

Poster

De belangrijkste resultaten van het onderzoek zijn ook uitgebracht als poster. De poster is makkelijk te printen en op te hangen en vat de resultaten kort samen, inclusief een QR-code die verwijst naar de complete resultatentabel.
 

Download de poster

Meer informatie

Lees ook de samenvatting van de publicatie Mind your words: Oncologists' communication that potentially harms patients with advanced cancer: A survey on patient perspectives.