Geestelijke verzorging: een (eigen)wijze wijze van zorg verlenen

Samenvatting

De dienstverlening van geestelijke verzorging in de gezondheidszorg laat volgens de auteurs regelmatig te wensen over. Verbetering wordt gezocht in de verbinding tussen wetenschap, compassie en geestelijke zorg. 

Wetenschap wordt hier verstaan als observeren, experimenteren, meten en het formuleren van wetmatigheden om feiten in algemene termen te kunnen beschrijven. Ze kleuren compassie in als wijsheid: aandacht voor het lijden van onszelf en anderen, gericht op het verlichten ervan met wijsheid en actie. Compassie is op zich niet wetenschappelijk, maar wel wetenschappelijk te benaderen, betogen de auteurs. Daardoor wordt compassie krachtiger en bruikbaarder. Ook geestelijke zorg wordt nader omschreven en direct verbonden met compassie als basishouding van geestelijke verzorging. 

Dit wordt onderbouwd door bij vier verschillende soorten levensbeschouwingen  – Afrikaanse religies, Christendom, Islam en Boeddhisme - de rol van compassie te verkennen. Ze illustreren hoe wezenlijk compassie is voor deze levensbeschouwingen met voorbeelden uit verschillende aspecten hiervan, zoals de leer, geschriften, rituelen. Compassie is spiritueel, is de conclusie, waarmee geestelijke zorg (spiritual care) en compassie onlosmakelijk verbonden zijn. En ook de zorgverleners en -ontvangers. 

De redenering is dan als volgt: zowel wetenschap en compassie als compassie en geestelijke verzorging zijn verbonden. Dus kan wetenschap - via compassie - helpen om de kwaliteit van geestelijk verzorging te verhogen.

Dat vraagt van geestelijk verzorgers deskundigheidsbevordering op een aantal terreinen, niet alleen op kennisvlak, maar ook in houding, wijsheid om de kennis en methodes toe te passen, een holistische blik en cognitieve competenties. En last but not least compassievolle waarden en normen, moed en toewijding.
De voordelen van een meer wetenschappelijke benadering worden als groot omschreven. De kwaliteit in zijn geheel zal verbeteren door een betere samenwerking tussen zorgverleners en geestelijk verzorgers, meer onderlinge verbinding en daardoor een betere werksfeer en minder risico’s en meer vertrouwen en veiligheid.

Commentaar

Op het eerste gezicht lijkt het enerzijds een open deur om wetenschap, compassie en geestelijke verzorging te verbinden en tegelijk vergezocht. Hoezo is geestelijke verzorging niet wetenschappelijk verankerd? Is de dienstverlening zo onder de maat als hier wordt gesuggereerd? Waarom een omweg via levensbeschouwingen om compassie te linken aan geestelijke zorg? Wordt wetenschap hier niet gereduceerd tot empirische wetenschap en bij voorbeeld filosofie of theologie over het hoofd gezien?

Toch geeft dit onderzoek wel te denken. De auteurs hebben een punt als ze constateren dat de liefde tussen (medische) zorgverleners en geestelijk verzorgers (nog) niet altijd en overal vanzelfsprekend is. Verschillende taalspelen, vooroordelen en te weinig kennis van elkaar maken het soms onnodig lastig. Goede afstemming kan zeker helpen. Het onderzoek laat – per ongeluk? - zien dat geestelijke verzorging iets heel eigens is en niet zomaar aansluit op de gangbare zorg. 

De redenering rond de verbanden is discutabel, maar het vak geestelijke verzorging komt door de nadruk op wetenschap en compassie wel naar voren als een breed en wezenlijk vak. Al is het geen nieuwe invalshoek, denk maar aan de hype rond ‘ziel en zakelijkheid’  van pakweg twintig jaar geleden. Het kan nooit kwaad om die twee kanten én het verband ertussen, te blijven uitlichten als eigen aan geestelijke zorg. 

Ook de onderbouwing vanuit de levensbeschouwingen is interessant. In Nederland zijn we veel bezig om geestelijke verzorging uit de hoek van religie en geloof te halen. Het is immers geen pastoraat. Maar natuurlijk zijn en blijven geestelijk verzorgers levensbeschouwelijke professionals. Die tradities voeden het vak en kunnen ook (meer) zorgverleners inspireren. Het is goed om te blijven realiseren dat geestelijke verzorging geen vaag of soft terrein is, maar een relevant vak in ontwikkeling.

Een mooie bijvangst vind ik dat wijsheid als rode draad door het onderzoek loopt. Dat zou wel eens een belangrijke sleutel kunnen zijn in de verbetering van de zorg in zijn geheel.  

Marianne Merkx, theoloog en geestelijk verzorger

Trefw.: geestelijke verzorging, spiritualiteit, wetenschap, compassie, wijsheid.

Over de publicatie 

Orogun Daniel et al., “Intersections of Compassion, Science, and Spiritual Care in Global Health fot Public Health Benefits.” Journal of Religion and Health (2024) 63:4257-4275. https://doi.org/10.1007/s10943-024-02145

Deze bijdrage is onderdeel van e-pal - editie december 2024. Bekijk alle e-pal-artikelen.