Valt er binnen de palliatieve zorg te leren van de COVID-19-pandemie?

Inleiding

Proactieve zorgplanning (ACP), daar hebben we de mond van vol. Maar ondanks dat er veel over wordt gesproken, wordt het in de praktijk lang niet altijd toegepast. Uit eerdere studies is gebleken dat verpleegkundigen en artsen ter voorkoming van ongerustheid bij de patiënt vaak afwachten totdat betrokkene zelf het onderwerp aansnijdt (1). COVID-19 heeft dat veranderd: huisartsen hebben over het algemeen versneld ACP opgepakt, zo bleek uit een onderzoek dat we in Nijmegen aan het begin van de pandemie hebben uitgevoerd (2). Het is dan ook interessant om te zien welke lessen getrokken kunnen worden uit de eerste ervaringen die zijn opgedaan gedurende de COVID19--pandemie.

De eerste studie

Een review van recent gepubliceerd onderzoek, toont, verrassend, niet zozeer onze verlegenheid om dat gesprek aan te gaan. Wel wordt gewezen op het feit dat we weliswaar goed kwetsbare ouderen kunnen identificeren, maar dat we data missen om bij gebrek aan voldoende IC-bedden te selecteren wie daarvoor in aanmerking komt. In onze westerse gezondheidszorg ligt immers normaal de nadruk op patiëntautonomie en inzet van zo veel mogelijk technische ondersteuning die levensverlenging bieden kan.

Aan het begin van de COVID-19-pandemie zijn wel landelijke criteria voor triage verspreid. Binnen het ziekenhuis bleek een inhaalslag nodig voor personeel om gesprekken over niet-beademen en niet-reanimeren aan te gaan. Ook bleek vooral ziekenhuispersoneel behoefte te hebben aan scholing rondom bestrijden van dyspnoe (steroïden en morfine). Daarnaast was begeleiding van personeel na verlies van collega’s een belangrijk punt van aandacht. Opvallend was het tekortschieten van bestaande palliatieve teams om op holistische wijze goede zorg te blijven leveren, als gevolg van fysieke  en menskracht beperkingen. Dezelfde beperkingen golden ook voor de nazorg bij rouwverwerking.

Conclusie

Het is nodig om ervaringen en studies goed te bestuderen om in de toekomst beter voorbereid te zijn. Niet alleen in logistieke zin, maar vooral in het opleiden in palliatieve zorg-principes. Ook alternatieve methoden als teleconsultatie dienen daarbij aandacht te krijgen.    

De tweede studie

De tweede studie concentreerde zich retrospectief op gehospitaliseerde COVID-19-patiënten in een academische setting met consultatie door een geriatrisch of palliatief team in maart en mei 2020. Er waren viermaal zoveel consultvragen bij deze groep van 2.138 COVID-19-patiënten op de intensive care. Driekwart hiervan ging over het AC- gesprek. Bijna 10% betrof een verzoek om hulp bij de symptoombestrijding. Van alle betrokkenen had slechts 7,1% een gedocumenteerde wilsverklaring. Gedurende de gesprekken met de teams besloot 70% tot een niet-reanimeerverklaring. Opvallend in deze studie is de deelname van sociaal werkers (14% van de consultaties); hun rol bestond met name uit het actief luisteren, het bemiddelen met andere instanties en het audiovisueel ondersteunen van communicatie tussen patiënt en naasten. Ook geestelijk verzorgers (7,7% van de consultaties) speelden een belangrijke rol in beide teams. Met name ook bij het actief luisteren en de emotionele en existentiële ondersteuning aan patiënt en naasten.

Conclusie

Sociaal werkers en geestelijk verzorgers blijken een belangrijke rol te spelen binnen het team. Maar vooral wordt nogmaals de noodzaak van het veel beter geven van ACP-training aan artsen en verpleegkundigen intra- en extramuraal benadrukt. Tevens wordt gewezen op de noodzaak om aan de hand van sterftecijfers in de nabije toekomst een beter zicht te krijgen op de kwetsbare groepen bij wie de ACP-gesprekken kunnen worden geïnitieerd.

Overweging naar de toekomst

Binnen de Nederlandse setting in de gezondheidszorg is al veel ervaring opgedaan met educatieprogramma’s om vooral in de eerstelijn gezondheidsmedewerkers (3) te trainen om voorkeuren voor toekomstige zorg tijdig en cyclisch te bespreken met patiënten en naasten. ACP is een van de belangrijkste instrumenten tijdens deze epidemie, zo blijkt uit meerdere studies. De huisartsenopleiding start binnenkort met een Star Class voor huisartsen in opleiding in het derde jaar. In het programma wordt het ACP-gesprek geoefend.  

Naar de publicaties

Fadul N. et al (2021) Integration of palliative care into COVID-19 pandemic planning. BMJ Supportive&Palliative Care (11);40-44.

Lopez S. et al (2020). Palliatieve Care Consultation in Hospitalized Patients With Covid-19; A Retrospective Study of Characteristiscs, outcomes, and Unmet Needs. American Academy of Hospice and Palliative Medicine. Journal of Pain and Symptom Management 

1. Tilburgs B, Vernooij-Dassen M, Koopmans R, et al. Barriers and facilitators for GPs in dementia advance care planning: A systematic integrative review. PloS one 2018; 13: e0198535. 2018/06/21. DOI: 10.1371/journal.pone.0198535.

2. Dujardin, Schuurmans et al The COVID-19 pandemic as tipping point for advance care planning by general practitioners. A qualitative interview study.  in publication Pall Medicine.

3. Curtis JR, Kross EK and Stapleton RD. The Importance of Addressing Advance Care Planning and Decisions About Do-Not-Resuscitate Orders During Novel Coronavirus 2019 (COVID-19). Jama 2020 2020/03/29. DOI: 10.1001/jama.2020.4894.

Deze bijdrage is onderdeel van E-Pal - editie mei 2021. U vindt alle bijdragen van E-Pal hier.