Kraantje open. Symptoomverlichting bij (refractair) lymfoedeem in de benen door subcutane drainage

Samenvatting

Inleiding

Lymfoedeem is een veelvoorkomend probleem bij patiënten in de palliatief terminale fase. Het kan aanzienlijke klachten geven met een grote impact op de ervaren kwaliteit van leven. Subcutane drainage kan in sommige situaties een goede palliatieve behandeling zijn.

Achtergrond

Lymfoedeem in de onderste extremiteiten komt met name voor bij gynaecologische kanker of tumoren in het bekkengebied, vaak veroorzaakt door obstructie van de lymfe- en bloedvaten. De patiënten hebben dan last van een zwaar, gespannen of doof gevoel in de benen. Het kan flinke pijnklachten geven en is beperkend voor de mobiliteit en het functioneren in het dagelijks leven. De huid kan vocht gaan lekken en geeft risico op wonden en huidinfecties. 
Effectieve behandelingen zijn het hoog leggen van de benen, fysiotherapie, manuele lymfedrainage, kinesiotape, compressiekousen, diuretica, steroïden of een operatieve interventie. In de literatuur zijn meerdere casusbeschrijvingen te vinden die aantonen dat subcutane drainage als behandeling van chronisch lymfoedeem van de onderste ledematen ook goede resultaten kan opleveren. Deze casusbeschrijvingen gaan vooral over patiënten met een vergevorderd stadium van kanker waarbij de andere therapieën faalden, niet mogelijk of wenselijk waren. Als beschreven bijwerking wordt een enkele keer acuut nierfalen ten gevolge van overvloedig vochtverlies en lokale infectie genoemd, maar het risico hierop lijkt laag. 

Casusbeschrijving

Het betreft in deze case report een 48-jarige man, opgenomen in het ziekenhuis met een groot retroperitoneaal liposarcoom in de buik. Door compressie van de tumor ontwikkelde hij een ernstig lymfoedeem in de onderste ledematen. Dit oedeem gaf pijnklachten en beperkingen in bewegen, hij was hierdoor bedlegerig geworden, wat hem erg somber maakte. Wegens zijn fysieke kwetsbaarheid en zijn ernstige pijnklachten is besloten om geen van de reguliere behandelingen in te zetten maar de subcutane drainage te proberen.
In elk bovenbeen is een subcutaan 18G (Jelco) naaldje geplaatst, afgedekt met een pediatrisch stomazakje. Er liep heldere vloeistof in het zakje en de omtrek van elk bovenbeen slonk meetbaar. Hierdoor kon hij weer uit bed komen en nam de pijn af, met een positief effect op zijn stemming. Na ontslag werd de subcutane drainage thuis voortgezet, waar hij twee maanden later overleed. Er deden zich geen infecties of andere complicaties voor. 

Conclusie

Chronisch lymfoedeem van de onderste ledematen is een veelvoorkomend symptoom bij patiënten met oncologische aandoeningen en kan een behoorlijke symptoomlast geven. Deze patiënten zijn op dat moment vaak kwetsbaar en verdragen de bekende behandelingen niet meer goed. Uit meerdere casusbeschrijvingen lijkt subcutane drainage te kunnen zorgen voor goede klachtenverlichting met weinig bijwerkingen. Meer onderzoek is nodig, het blijft vooralsnog een off-label behandeling. 

Commentaar

In het hospice heb ik verschillende patiënten begeleid met ernstig lymfoedeem. Ik heb ervaren hoe belastend dit kan zijn voor de patient, de naasten en de zorg. Ondanks de verschillende therapieën die we probeerden, ging de huid meestal open, waarna we het vocht opvingen met grote absorberende verbanden en matjes. De benen slonken dan aanzienlijk en de klachten verminderden. 

Het idee om een kunstmatige opening te creëren met een subcutane naald en een opvangsysteem is iets waar ik nooit eerder aan gedacht heb, maar klinkt logisch. Dit lijkt me zeker een waardevolle techniek om in de toekomst te proberen. 

Floor Bols, specialist ouderengeneeskunde, kaderarts palliatieve zorg

Trefw.: Lymfoedeem, subcutane drainage.

Over de publicatie 

Cardenas, J. et al (2024) “Subcutaneous drainage of chronic refractory edema in cancer patients: Case presentation”, Palliative Medicine in Practice.: 2024-04-25 https://doi.org/10.5603/pmp.99664

Deze bijdrage is onderdeel van e-pal - editie december 2024. Bekijk alle e-pal-artikelen.