Sociale klasse en ongelijkheid in de palliatieve zorg

Samenvatting 

De laatste jaren is er toenemende (h)erkenning van ongelijkheid in toegang tot palliatieve zorg en de kwaliteit van de laatste levensfase door de invloed van sociale en economische verschillen. Deze ongelijkheid is onwenselijk en oneerlijk; het is belangrijk om die te voorkomen of op te heffen. Eén bepalende factor is nog niet veel aan bod gekomen: sociale klasse. Meer begrip van sociale klasse en de invloed daarvan is nodig in onderzoek, beleid en praktijk, om de ongelijkheid te verminderen.

Inhoud

Sociale klasse is een begrip dat van toepassing is in alle samenlevingen en omvat hoe groepen mensen zich tot elkaar verhouden, de onderlinge hiërarchie en de verdeling van middelen en macht. Het gaat echter verder dan de verdeling van financiële middelen, werk, educatie en welvaart. Begrippen van de socioloog Pierre Bourdieu tonen het belang van bewustzijn van de samenhang met culturele en sociale aspecten, waarmee je ook zicht krijgt op vooroordelen, uitsluiting, privileges en dominantie van een door klasse bepaald discours.

Drie concepten van Bourdieu geven in dit artikel meer duiding aan ongelijkheid op basis van klasse: velden, habitus en kapitaal. Met velden doelt hij op de context van systemen en instituties, sociaal-culturele codes en etiquette. Het begrip habitus omvat de sociale context waarin mensen opgroeien, de overtuigingen, smaak, normen en waarden die ze leren, de taal die ze spreken, hoe zij zich uiten en gedragen. Bourdieu onderscheidt drie vormen van kapitaal: economisch, sociaal en cultureel. Dit kapitaal krijgen mensen mee door de omgeving, de klasse, waarin zij opgroeien en zich mee omringen. 

Al langer werd herkend dat de sociaal-economische positie van een patiënt de toegang tot en uitkomstmaten van palliatieve zorg negatief kan beïnvloeden. Door gebrek aan financiële middelen zijn er bijvoorbeeld meer en eerder gezondheidsproblemen, wordt later hulp ingeschakeld en is er beperkter toegang in verband met aanvullende kosten. De concepten van Bourdieu verklaren daarnaast versterking van de ongelijkheid. De sociaal-culturele context, het veld, en de habitus die hierin naar voren komt, is gevormd door de dominante klasse en zet mensen met minder sociaal, economisch en cultureel kapitaal op achterstand. Bijvoorbeeld met het vinden van de weg in het complexe stelsel van regels en voorzieningen met betrekking tot hulp en zorg, in de systemen en bij wie en waar je moet zijn.

Daarnaast in de taal en terminologie die wordt gebruikt in informatievoorziening en in de interactie tussen hulp- en zorgverleners onderling en met patiënten en naasten. Maar ook in de normen, waarden en het dominante perspectief dat hierin als framework naar voren komt. Onderzoek en praktijk tonen dit dominante discours bijvoorbeeld in opvattingen in zorgverlening over verslaving, gedrag en manier van uiten van mensen uit een andere klasse.

Of neem bijvoorbeeld normatieve opvattingen over de ‘vervuilde of verwaarloosde woonomgeving’ of mate van zelfzorg van een patiënt, taalgebruik en gewoontes. Onbewust, onbedoeld en ongewenst zijn veel verschillende elementen van de ‘hogere’ sociale, economische en culturele klasse bepalend, ook in de palliatieve zorg. Waarmee het risico op uitsluiting, discriminatie, stigmatisering en achterstand van mensen uit de niet-dominante sociale klasse verder wordt versterkt.

De schrijvers benadrukken dat individuele zorg- en hulpverleners, beleidsmakers of onderzoekers in de palliatieve zorg de ongelijkheid en de bepalende invloed van klasse niet zomaar zelf kunnen veranderen. Tegelijkertijd begint het met bewustzijn, bewustzijn over eigen denken en doen. Daarnaast is het van belang dat meer onderzoek wordt gedaan vanuit deze invalshoek, samen met mensen uit de niet-dominante klasse. Datzelfde geldt voor het kritisch onder de loep nemen van beleid en praktijk, ook nadrukkelijk samen, om toegankelijkheid, afstemming op en kwaliteit van leven en sterven te verbeteren voor mensen uit alle klassen in de samenleving.

Commentaar 

Dit beschrijvende artikel geeft goed weer hoe ver klasse doorwerkt. Ik vind het  mooi, helder en herkenbaar. Direct praktische oplossingen biedt het niet, maar dat kan ook niet, daarvoor zijn deze sociale structuren te complex en veelomvattend. Wel maakt het bewust van onderliggende, vaak onbewuste patronen. Daarmee biedt het een, naar mijn idee, heel belangrijke toevoeging op kijken naar de toegankelijkheid en kwaliteit van palliatieve zorg en hoe deze te verbeteren voor iedereen.

Josine Engels, coördinator Hospice en trainer en rouwbegeleider
 
Trefw.: ongelijkheid, sociale laag, klasse, toegang

Over de publicatie 

Bradshaw A. et al. (2024), "We need to talk about social class: Why theories of social class matter for understanding inequities in palliative and end-of-live care Palliative Medicine", 2024 Dec, 38 (10): 1076-1078. DOI: 10.1177/02692163241296478. 

Deze bijdrage is onderdeel van e-pal - editie december 2024. Bekijk alle e-pal-artikelen.