Rouw verdient meer dan een psychosociale benadering 

Samenvatting

Heel verschillend en tegelijk heel vergelijkbaar zijn deze recente artikelen met ‘rouw’ als hoofdthema. Het betreft rouw om het overlijden van een naaste. Verschillend zijn de doelgroepen en de contexten. 

Het Japanse onderzoek naar rouw van kinderen die een broer of zus hebben verloren is het meest uitgebreid. Kinderen worden te snel vergeten als rouwenden, stellen de onderzoekers. Uit een groot aantal onderzoeken zijn de ervaringen van kinderen gedestilleerd met vier overkoepelende thema’s. 

Allereerst ervaren kinderen interne en externe veranderingen in hun leven. Verder spelen verlieservaringen en angst een grote rol in hun verdere leven, net als het ongeloof over de dood van hun broer of zus. Wat er ook uit kwam is dat verschillende soorten van rouwwerk kinderen kunnen helpen om zichzelf te hervinden, maar dat de rouw ook kan voortduren. En als vierde heeft het verlies invloed op de relatie met de ouders, die kan versterkt of verzwakt worden door deze gebeurtenis. 

Het belang van kennis over en begrip voor rouw van kinderen die een broer of zus hebben verloren wordt door deze uitkomsten onderstreept: zo kan voorkomen worden dat een kind alleen komt te staan na deze leven veranderende ervaring en de rouw complexer hoeft te worden.

Dat begrip staat ook centraal in de bijdrage van Lori Wiener, die erop wijst dat de rouw om een kind het hele leven van de ouders/verzorgers blijft spelen. Ze beschrijft beknopt wat risicofactoren zijn voor persisterende of complexer wordende rouw, maar ook wat helpend is. Belangrijk is dat het kind niet wordt vergeten en dat er oog is voor de opgave van ouders/verzorgers om het hun verlies verder te leven. Interdisciplinaire psychosociale rouwbegeleiding is een must.

J. Scott Janssen geeft in een persoonlijk relaas aan hoe oorlogsveteranen dit lange tijd hebben gemist, waardoor de oorlog pas voor hen eindigde bij hun overlijden. Met hun complexe rouw, verdriet, angst, schuldgevoel en schaamte hebben ze veelal in stilte geworsteld. 

Tot slot de moeilijke rouw van een huisdier dat zich hevig en hartstochtelijk uit. De auteur is een zorgverlener die zich geen raad weet met deze rouw. Ze heeft haar patiënt in de laatste maanden van zijn leven goed kunnen steunen en ook zijn vrouw en dochter. In haar beschrijving komt een beeld op van een zorgvuldige, kundige, warme begeleiding. Maar ze blijft zitten met de vraag wie deze trouwe vriend gaat opvangen. Ze hoort de hond nog janken als ze wegrijdt.  

Commentaar

Of het nu ouders, brusjes, oorlogsveteranen of huisdieren zijn: goede hulp is onontbeerlijk is de strekking van deze reflecties en onderzoeken. En niet vanzelfsprekend. Hoe eens ik het hier ook mee ben en hoe zinvol het is dat hier onderzoek naar wordt gedaan en over wordt gepubliceerd, toch valt me iets op. Rouw wordt vooral geproblematiseerd. Een kleine uitzondering is de bevinding dat de relatie met ouders ook sterker kan worden door verlies van een broer of zus. Maar het gaat met name over complexe rouw, die uiteraard zorg en begeleiding behoeft. Maar het feit dat rouw bij het leven hoort en veel breder is dan het verliezen van een naaste, raakt hierdoor buiten beeld. Wel wordt goed gezien dat een rouwproces geen begin en eind heeft, maar doorgaat en steeds verandert. Ook is er oog voor de (blijvende) veranderingen in het leven door een verlies.

Rouw om een naaste heeft veel aspecten en begint al voor het overlijden, ook dat is een rode draad. Onze Nederlandse taal heeft daar geen verschillende woorden voor, zoals het Engels. Daar wordt verdriet om verlies, rouwen om de dood van een naaste en rouwuitingen met andere woorden van elkaar onderscheiden. Daar had ik nog nooit bij stil gestaan en ik vraag me af of dat veelzeggend is. De Inuit hebben immers heel veel woorden voor sneeuw omdat die een grote rol speelt in hun leven. Heeft rouw bij ons minder aandacht? 

Wat in deze artikelen ook weinig aandacht krijgt is zingeving en spiritualiteit. Het wordt een keer genoemd, maar de nadruk ligt op de psychosociale benadering. Terwijl rouw bij uitstek een thema is dat levensvragen en zinvragen oproept. 

Kortom: ik kan niet wachten tot het integratieve procesmodel van Carlo Leget en Mai-Britt Guldin meer doordringt in de palliatieve zorg. En verlieskunst een begrip wordt. 

Marianne Merkx, theoloog en geestelijk verzorger

Lori Wiener et al,  =Grief and Bereavement in Pediatric Palliative Care, 
Journal of Palliative Medicine 00(00)2025, DOI: 10.1089/jpm.2025.0079.

J. Scott Janssen, Now , the War Is Finally Over for Him: Memory, War, and Grief, 
Journal of Palliative Medicine 00(00)2025, DOI: 10.1089/jpm.2025.0080

Lisa A. Cross, A Difficult Grief, Journal of Palliative Medicine 00(00)2025, DOI: 10.1089/jpm.2025.0206

Ayaka Fujita, A Systematic Review of Grief Experiences of Children Who Have Lost a Sibling Journal of Palliative Medicine 00(00)2025, DOI: 10.1089/jpm.2024.0418

Deze bijdrage is onderdeel van e-pal - editie juni 2025. Bekijk alle e-pal-artikelen.