Edvard Munch - de dode moeder en het kind (1887-89)

De schilder

Edvard Munch wordt in 1863 geboren in Kristiania, het huidige Oslo, in een gezin van zes kinderen. Zijn vader is militair arts, ze hebben het niet breed. Hij wordt al vroeg geconfronteerd met ziekte en dood. Als hij vijf jaar is overlijdt zijn moeder aan tuberculose. Zijn gelovige vader krijgt een zenuwinzinking. Een tante, Karen, komt het huishouden overnemen. Later sterft zijn vijftienjarige zus Sophie, ook aan tbc. Edvard brengt hele winters ziek door. ‘Ziekte, gekte en dood waren de engelen die over mijn wieg waakten’ zijn zijn latere woorden. 

Hij krijgt les aan huis en ontwikkelt een passie voor tekenen. Hij voelt zijn talent ontwaken. Op zijn zeventiende kan hij naar de Koninklijke kunstacademie in Kristiania. Later in Parijs, wordt hij geïnspireerd door impressionisten als van Gogh, Gauguin en Monet. Hij wordt een voorloper in het expressionisme. Hij legt zich toe op het uitbeelden van menselijke emoties, angsten en onzekerheden. Munch ontwikkelt zich tot een veelzijdig en beroemd kunstenaar. Hij kent verschillende ongelukkige liefdesrelaties, in de kunst vindt hij zijn troost. 

In 1940 wordt Noorwegen door de nazi’s bezet. Om te voorkomen dat zijn werken in verkeerde handen vallen, vermaakt hij zijn zeer omvangrijke oeuvre aan de gemeente Oslo. 

In december 1943 vlucht hij na een zware explosie de koude winternacht in. Hij vat een kou die hij niet meer te boven komt. Edvard Munch is 80 jaar geworden en tot aan zijn dood actief gebleven als kunstenaar in Oslo. 

Het schilderij

Dit opvallende werk geeft een schokkende herinnering uit zijn jeugd weer. Als vijfjarige ziet hij zijn een jaar oudere zusje staan bij het doodsbed van hun zojuist overleden moeder. Op de achtergrond drentelen zijn familieleden ongemakkelijk heen en weer. Een oudere broer zit machteloos in een stoel, niemand heeft aandacht voor het kleine meisje. Met wijd opgesperde ogen houdt zij haar handen tegen haar oren, alsof zij de angst niet wil horen. Met deze weergave van het eerder geschilderde beroemde werk De Schreeuw geeft Munch zijn angst voor de verschrikking van de dood weer.

De felrode kleur van de jurk benadrukt de intensiteit van de gevoelens, het bleekwitte gezicht van de moeder de koude dood.

Dit werk is te zien in het nieuwe Munch museum. Het imposante gebouw van dertien verdiepingen herbergt het overgrote deel van zijn zeer omvangrijke collectie. Het kijkt uit op de fjord en het levendige centrum van Oslo waarmee het deel uitmaakt van een uitgebreide vernieuwing van de stad.

Beschouwing

Het op jonge leeftijd moeten missen van een moeder en andere dierbare familieleden moet voor een kind zeer bedreigend zijn. Wie gaat de volgende zijn, hoe kan ik ooit verder leven? 
Dat diepgewortelde trauma tekent je een leven lang.

Deze drama’s zijn immer actueel, niet meer zo voelbaar in ons deel van de wereld, des te meer in minder bedeelde landen.

Coen Albers, huisarts
 

Deze bijdrage is onderdeel van e-pal - editie december 2025. Alle e-pal-artikelen staan hier.