Kwetsbaarheid keerpunt in levensloop

Samenvatting

Kwetsbaarheid (frailty) is als begrip en concept in een kleine twintig jaar ingeburgerd geraakt in de medische wereld. Hoewel een internationaal geaccepteerde definitie nog ontbreekt, wordt in westerse landen 10,7% van de thuiswonende 65-plussers als kwetsbaar beschouwd. Maar wat is de perceptie van woord en concept van deze ouderen zelf en hoe zien zij het risico van verlies van onafhankelijkheid? Daar meer inzicht in krijgen was het oogmerk van Franse wetenschappers. Ze interviewden thuiswonende ouderen die door hun huisarts als potentieel kwetsbaar waren aangemerkt (eerste studie) dan wel waren gediagnosticeerd als kwetsbaar met het risico van verlies van onafhankelijkheid (tweede studie).

Hun bevindingen geven aan dat de kwalificatie kwetsbare oudere zowel betrekking heeft op lichamelijke problemen (verminderde mobiliteit, moeite de dagelijkse activiteiten thuis vol te houden) als op psychologische (negatieve connotatie van het woord ‘kwetsbaar’ als dat viel, sociaal isolement, morele verwarring). Beide studies overziende concluderen de onderzoekers dat kwetsbaar worden een belangrijk keerpunt in iemands levensloop is. Het syndroom kwetsbaarheid kan vergezeld gaan van een identiteitscrisis, zo bevestigen ze eerder onderzoek.

De geïnterviewde patiënten waren niet bekend met de notie van kwetsbaarheid en verwarden die met veroudering. De lichamelijke, cognitieve en psychologische componenten van kwetsbaarheid kwamen in de interviews vaak naar voren. Dat gold niet voor de componenten voeding en verkeerd medicijngebruik.

In de ogen van de deelnemers aan het onderzoek maakte kwetsbaarheid deel uit van het proces van aftakeling en was het onomkeerbaar. Terwijl de medische gemeenschap het er nu juist over eens is dat kwetsbaarheid niet onomkeerbaar is: een goede benadering kan het afhankelijk worden uitstellen of voorkomen.

Het woord kwetsbaar had voor de patiënten een negatieve lading. Het was geschikt om voorwerpen te beschrijven, vonden ze, niet een gezondheidstoestand. Er is verband tussen de term ‘kwetsbaarheid’ en een laag zelfbeeld, merken de onderzoekers op.

Ouderen die pas als kwetsbaar zijn gediagnosticeerd kunnen het gevoel hebben controle te verliezen, wat hun aanpassingsvermogen beperkt. Door kinderen te betrekken bij besluitvorming over zorg draait de zorgverlener de status van ouderlijke autoriteit om.

Controle over de leefruimte was voor de deelnemers aan het onderzoek een bron van zekerheid. Ook de mate van mobiliteit, als voorwaarde voor onafhankelijkheid, speelde een fundamentele rol.

Kwetsbaarheid hangt samen met gering welbevinden, met name door psychologische en emotionele factoren, schrijven de onderzoekers. De kwetsbare oudere heeft het gevoel dat er ‘geen licht is aan het eind van de tunnel’. ‘Onze bevindingen geven steun aan de idee van een ‘frailty identiteitscrisis’, aldus Escourrou cs. Deze psychologische kwetsbaarheid is onafhankelijk van fysieke componenten. Omgekeerd beschermt emotioneel welbevinden ouderen tegen lichamelijke achteruitgang. De onderzoekers: ‘De ‘frailty identiteitscrisis’, verval van krachten en de veranderde status in de gemeenschap leiden tot een belangrijk keerpunt in de levensloop.’

De huisarts heeft een belangrijke rol in de zorg voor kwetsbare patiënten. Een enorme uitdaging, gezien het grote aantal potentiële patiënten, de complexiteit van deze zorg en bovendien de medische, maatschappelijke en financiële impact van niet geëigende zorg. Oog in oog met deze uitdaging heeft de British Geriatrics Society als gouden standaard voor de aanpak van kwetsbaarheid bij ouderen de richtlijn voorgesteld die bekend staat als Comprehensive Geriatric Assessment (CGA). Deze benadering is effectief gebleken en verdient prioriteit in de eerste lijn. De gevoelens en percepties van kwetsbare ouderen sluiten aan bij de inhoud van de CGA.

Tot dusver hebben algemene benaderingen van kwetsbare patiënten geen aanmerkelijke verbetering in gezondheid of zorggebruik laten zien, merken de onderzoekers op. De enige benadering die wel enig effect blijkt te sorteren is het aandringen op lichamelijke oefening en beperking van onnutte medicatie. Het risico van fout medicijngebruik, waarvan de geïnterviewde patiënten onkundig bleken, zou de huisarts kunnen aangrijpen om de communicatie met de patiënt te verbeteren. Het kan helpen de passieve acceptatie van de status van kwetsbare patiënt te veranderen in een van actieve betrokkenheid.

Over de publicatie

Escourrou, E. et al (2019) Becoming frail: a major turning point in patients’ life course. (niet openbaar).Family Practice; 36(2);231-236

Deze bijdrage is onderdeel van e-pal - editie september 2019. U vindt alle bijdragen E-Pal hier.