James Ensor: Mijn dode moeder (1915)

De schilder

James Ensor wordt in 1860 in Oostende geboren als zoon van een mislukt Brits ingenieur en een dominante Belgische moeder. Met een winkel in souvenirs en curiositeiten zoals maskers onderhoudt zij de familie. Als kind tekent James al liever dan dat hij leert. Hij maakt de kunstacademie in Brussel niet af en keert terug naar Oostende, waar hij op de zolder van het ouderlijk huis zijn atelier inricht. Behalve schilder is Ensor ook schrijver en componist. 

Gedreven door teleurstellingen ontwikkelt hij zich als een revolutionaire maatschappijcriticus. Hij zet zich af tegen de gevestigde orde, ook in de kunstwereld. In zijn lange leven als kunstenaar toont hij een ongeloofijke verbeeldingskracht en een verrassende stilistische bravoure. In een surrealistische, mystieke, soms macabere stijl onthult hij, vaak gebruikmakend van maskers, de diepere en vaak duistere aard van de onzekere mens. 
Ensor wordt beschouwd als een van de grootste en vernieuwende schilders van zijn tijd.

Altijd ongetrouwd gebleven heeft hij altijd een gemystificeerd leven geleid. Tot zijn dood op 89-jarige leeftijd is hij in Oostende gebleven, ondersteund door zijn trouwe huisknecht Gust. Hij heeft een zeer omvangrijk oeuvre van 890 werken nagelaten, wereldwijd verspreid over vele musea en particulieren. Zijn huis, het Ensorhuis, is nu een museum.

Het schilderij

Ensor’s tachtigjarige moeder ligt op haar doodsbed. De ingevallen oogkassen, de open mond en de benige contouren van de gevouwen handen tonen een lichaam, getekend door ziekte en verval.
Op de voorgrond een stilleven met pillendozen en medicijnflessen. Daarnaast een kast met daarop een beeld van de maagd Maria met kind. Samen symboliseren ze de verloren strijd van de geneeskunde en de religie tegen de dood.

Dit aangrijpende schilderij is te zien in het nieuwe Mu.ZEE in Oostende. Samen met twee andere werken is het in 1978 op spectaculaire wijze gestolen uit het Ensorhuis. Later is het teruggevonden. In de fascinerende podcastserie ‘Salut James’ wordt in zes verhalen het mysterie onthuld, in de stijl van Ensor.

Beschouwing

Dit aangrijpende beeld toont de essentie. Ondanks maximale en goedbedoelde ondersteuning van alle kanten wint de dood het altijd van het leven. Dat is van alle tijden. Daarin kunnen berusten  hoort bij de kunst van het leven.

Coen Albers, huisarts

Deze bijdrage is onderdeel van e-pal - editie september 2025. Alle e-pal-artikelen staan hier.