De stille dood en het luidruchtige afscheid: de impact van reutelen

Samenvatting onderzoek

Achtergrond 

Een veelvoorkomend probleem bij patiënten in de stervensfase is hoorbare bovenste luchtwegsecreties ook bekend als ‘’death rattle/reutelen’’. Het komt vaak voor in de laatste 24 uur, maar ook eerder en het patroon is wisselend. Het geluid ontstaat door luchtstroom langs slijm in de bovenste luchtwegen en door de ademhalingssnelheid. De slijmophopingen worden verergerd door verminderde slik- en hoestreflexen en een (half)liggende houding. 

Interventies naast geruststelling zijn herpositionering, slijm wegzuigen of anticholinerge medicatie. Er is echter weinig bewijs voor de effectiviteit van zowel niet-medicamenteuze als medicamenteuze opties. Anticholinerge medicatie  is relatief ineffectief als behandeling, maar er is enig bewijs voor profylactisch preventief gebruik. Wel is er consensus over de negatieve emotionele impact van reutelen op mantelzorgers. Deze studie onderzoekt de exacte impact van reutelen op patiënten, mantelzorgers als familie en vrienden en zorgprofessionals, met als doel te bepalen of er alternatieve interventies ontwikkeld moeten worden om dit veelvoorkomende end-of-life fenomeen te onderdrukken.

Resultaten

De systematische review omvatte twee studies over patiënten, zeven over mantelzorgers en vijf over zorgprofessionals.

Patiënten

Studies suggereren dat patiënten zelf nauwelijks lijden onder het reutelen; dit is een algemeen gedeelde visie in de klinische praktijk. Twee studies vonden geen statistisch significant verschil in ademhalingsnood. Een studie suggereert dat patiënten die reutelen vaker rusteloosheid vertonen. Ondanks het gebrek aan direct bewijs voor patiëntenleed, schrijven zorgprofessionals vaak medicatie voor om waargenomen stress bij andere patiënten te verlichten.

Mantelzorgers

De impact op mantelzorgers (familie en vrienden) varieerde van ‘niet van streek’, ‘het uiteindelijk als minder storend ervaren’ tot ‘het bieden van troost’ vanwege het naderend sterven. Sommige mantelzorgers zijn juist van streek door andere symptomen als cognitieve achteruitgang en communicatiebeperking. Japanse mantelzorgers ervaren meer angst voor het reutelen. Dit kwam vaker voor bij vrouwen, bij degenen die dachten dat het geen gangbaar verschijnsel was of die dachten dat het sterven dichtbij was. Britse mantelzorgers waren meer van streek bij associatie met verdrinking of wurgen. Andere beïnvloedende factoren waren twijfel of de patiënt leed, de duur van het reutelen en eerdere ervaringen. Zorgprofessionals rapporteren meer stress bij de mantelzorgers dan bij de patiënt zelf en dat is vaak de hoofdreden om het reutelen te behandelen.     

Zorgprofessional

De impact op zorgprofessionals wisselde van neutraal tot verontrustend. Gevoelens van frustratie en machteloosheid speelden een rol. De impact was het grootst bij mantelzorgers, gevolgd door zorgprofessionals en vervolgens patiënten. Zorgprofessionals geven vaak medicatie om het ongemak voor henzelf/collega’s te verminderen en voor het gevoel iets te doen. 

Conclusie 

Reutelen is een veelvoorkomend probleem dat stress veroorzaakt bij mantelzorgers en zorgprofessionals, maar de patiënt zelf lijkt er weinig hinder van te ondervinden. Dit is de hoofdreden voor terughoudendheid met anticholinerge medicatie. Factoren zoals kennisgebrek of misverstanden vergroten de impact op mantelzorgers; er is echter weinig bewijs voor de effectiviteit van educatieve interventies. Medicatie wordt vaak voorgeschreven, gedreven door de wens om de omgeving te ontlasten of het gevoel te hebben iets te doen. Echter niet-medicamenteuze en medicamenteuze interventies zijn relatief ineffectief. Er dienen andere strategieën te worden ontwikkeld met educatie gericht op aard van de aandoening en behandelopties en strategieën over emotionele ondersteuning van mantelzorgers. 

Commentaar 

Deze review stipt de morele dilemma’s en machteloosheid die zorgprofessionals ervaren aan. Vragen als: Lijden patiënten echt niet? En als de naasten er wel last van hebben, geef je dan wel of geen medicatie? Behandel je dan niet de naasten, terwijl de patiënt de interventie ondergaat? Wanneer is het medicaliseren? En hoe dragen deze dilemma’s bij aan morele stress en behoud van zorgprofessionals? 
Hoewel er mogelijk bewijs is voor preventief gebruik van medicatie, biedt de review geen praktische handvatten over: Start je bij elke stervende patiënt? Wat is het juiste startmoment? De timing lijkt namelijk cruciaal: te vroeg starten geeft mogelijk bijwerkingen, te laat starten is mogelijk zinloos.

Reutelen is in de praktijk complex; naast de effectiviteit van interventies, moet er vooral aandacht zijn voor de morele dilemma’s van alle betrokkenen.

Thammara Lips, Verpleegkundig specialist palliatieve zorg 

Fagan, N., Connolly, M., Keane, N. & Davies. A. ‘’The impact of ‘Death Rattle’ on Patients, informal Caregivers and Healthcare Professionals: A Scoping Review.’’ Am J Hosp Palliat Care, 2025 September 29. DOI: 10.1177/10499091251382508. 

Deze bijdrage is onderdeel van e-pal - editie december 2025. Alle e-pal-artikelen staan hier.