Het schilderij 'Doña Juana la Loca' (1877) door Francisco Pradilla

De schilder

De Spaanse schilder Francisco Pradilla Ortiz werd geboren in 1848 in een arme familie in een dorp bij Zaragoza. Hij verliet voortijdig zijn school, maar viel op door zijn tekentalent. In Madrid werd hij opgeleid tot schilder. Op zijn vijfentwintigste werd hij toegelaten tot de Spaanse Academie in Rome, waardoor hij de mogelijkheid kreeg de oude meesters te bestuderen in onder andere Parijs en Venetië.

Met het schilderij Doña Juana la Loca werd hij beroemd, en won er een belangrijke prijs mee. Het werd getoond op de wereldtentoonstelling van Parijs in 1878. Later keerde hij terug naar Rome om er directeur van de Spaanse Academie te worden. Francisco Pradilla is vooral bekend als schilder van historische gebeurtenissen. Hij bediende zich van verschillende stijlen en onderwerpen en was een verdienstelijk portret- en landschapschilder.

Terug in Spanje was hij kortdurend directeur van het Prado. Pradilla heeft in zijn lange loopbaan meer dan 1.000 werken geproduceerd, deels als noodzaak vanwege een bankroet van de bank die zijn vermogen beheerde. Hij overleed in 1921 in Madrid.

Het schilderij

Dit enorme schilderij (3,5 bij 5 m) toont een dramatische scene. In weer en wind staat Johanna de Waanzinnige (1479-1555) ergens op het Spaanse platteland. In het zwart gekleed, zwanger van haar zesde kind, kijkt zij met een stuurse blik naar de rijk versierde lijkkist met daarin haar overleden man, Filips de Schone. Haar reisgezelschap lijkt ongeïnteresseerd en kijkt met een gelaten, meewarige blik. ‘Daar gaan we weer’, lijken ze te denken.

Tien jaar daarvoor was Johanna van Castilië - de hoogopgeleide dochter van de Spaanse katholieke koning - met een vloot van 130 schepen en 20.000 man, inclusief grote hoeveelheden voedsel en wijn, vanuit Spanje over zee naar Vlaanderen gereisd. Ze werd daar uitgehuwelijkt aan Filips de Schone, de erfgenaam van het Habsburgse rijk. Daarmee werd de basis gelegd voor een meer dan tweehonderd jaar durende verbintenis tussen de Nederlanden en Spanje. Zij werd hevig verliefd op de man wiens taal zij niet sprak en nooit eerder ontmoet had. Het werd een ongelukkig huwelijk, haar man was veel op reis en overspelig bovendien. Zij kregen in tien jaar tijd zes kinderen, de tweede zoon was Karel de Vijfde. Filips overleed jong, na tien jaar huwelijk, aan een longontsteking in Burgos.

Na haar moeders dood erfde Johanna een machtig groot rijk. Ze werd ongeschikt geacht om te regeren, haar vader, haar man en later haar zoon namen die taak uit handen. Of zij waanzinnig was geworden, of gemaakt door deze omstandigheden, is niet zeker. Zij kon de dood van haar man niet verdragen, zij kon hem niet laten gaan. Hij werd gebalsemd en in een loden kist gelegd. Dagelijks werd de kist geopend, in de hoop dat Filips zijn ogen zou opslaan. Na een lange tocht, dwars door Spanje, is hij na aandringen van haar vader uiteindelijk begraven in Granada. Johanna werd nadien met haar jongste dochter opgesloten in een klooster in Tordesillas, waar zij onder erbarmelijke omstandigheden is overleden,. Zij is 76 jaar geworden. Dit doek is te zien in het Pradomuseum in Madrid.

Beschouwing

Dit is een extreem voorbeeld van pathologische rouw. Na ieder overlijden is het belangrijk om een inschatting te maken van het rouwproces bij de nabestaanden, om zo een adequate begeleiding mogelijk te maken. De omstandigheden van het sterven, en de weg er naartoe dragen bij aan hoe het verlies naderhand wordt beleefd. Dat is een belangrijke reden voor een zorgvuldig en kundig begeleid palliatief ziekbed. Goed voor de stervende, evenzeer voor de straks achterblijvenden.

Deze bijdrage is onderdeel van e-pal - editie december 2022. Alle e-pal-artikelen staan hier.