Het leren van empathie door visuele kunst en rollenspel

Inleiding

Uit diverse onderzoeken blijkt een zorgprofessional met empathie betere resultaten met patiënten te behalen en zelf meer professionele bevrediging te vinden. Binnen het onderwijs voor zorgprofessionals wordt echter te weinig aandacht besteed aan het ontwikkelen van empathische vaardigheden. Adequate afstemming op de zorgvraag van de stervende patiënten en hun familie wordt hierdoor bemoeilijkt. Aangezien de focus op de zogenaamde wetenschappelijke objectiviteit ligt worden de meer existentiële en belevingsgerichte aspecten rondom dood en sterven verwaarloosd.

Inmiddels zijn er de laatste twintig jaar nieuwe pedagogische benaderingen ontwikkeld binnen medische opleidingen waarin de humanities zoals werken met het narratief, de visuele kunsten of schrijven worden ingezet om kritische reflectie en inzicht in de levende ervaring te bevorderen. Er is echter nog weinig aandacht voor het doceren van empathische vaardigheden aan zorgprofessionals in de palliatieve zorg. Deze pilotstudie wil deze kloof helpen dichten.

Opzet onderzoek

Doel is het onderzoeken van een onderwijsinterventie die empathie en empathische communicatie wil bevorderen. De onderwijsinterventie bestaat uit het bekijken van een expositie over textielkunst van Deidre Scherer. In haar werk worden thema’s als ouder worden, sterven en rouwen op esthetische wijze belicht. Vervolgens vindt er begeleide reflectie plaats door het doen van rollenspellen.

Als onderzoeksmethode gebruikte men de fenomenografie, waarin onderzoekers variaties beschrijven van de wijze waarop mensen fenomenen verstaan. Dataverzameling bestond uit het afnemen van interviews en het observeren tijdens de interventie.

De onderzoeksgroep bestond uit vijf eerste- en tweedejaars studenten geneeskunde.

Resultaten

De onderwijsinterventie heeft haar doel gehaald.

• De kunstwerken hielpen de studenten om zich in te leven in de gerepresenteerde ervaringen van ziek zijn, sterven en rouw. Zoals een student zegt: 'It was going to a place in my mind that I don’t know if I could have gone to without having an image to take me there.'
• Door het rollenspel kon men zich in het perspectief verplaatsen van de patiënt . Deze werden individuen met unieke biografieën naast hun medische geschiedenis. Ook oefende men vaardigheden om empathie te communiceren in de context van palliatieve zorg. Eén van de studenten: 'But I think it is important to remember that every one of them has had a full life and that they are someone’s mother or someone’s father and to make sure that every patient remains kind of a human with a whole story to them.'
• Men leerde van elkaars ervaringen in de groepsdiscussie na de interventie. Een student aan het woord: 'It is kind of liberating to share what you are feeling with others [and] really valuable to be vulnerable with them. That is not something what we get to do very much and I would really like to do that more often, because I think it really changes my attitudes about other people.'

Discussie

De auteurs pleiten voor emotionele sensitiviteit aan de kant van de zorgverlener en het bevorderen van adequate training binnen de opleiding om copingstrategieën zoals emotionele gedistantieerdheid te voorkomen.

Een zwak punt in het onderzoek is de samenstelling van de groep. Men werd onder andere geselecteerd bij het tonen van belangstelling. Wellicht zijn hierdoor de onderzoeksresultaten positief. Verder was de groep te klein om te kunnen generaliseren en was de samenstelling qua gender onevenwichtig.

Conclusie

Ik citeer een van de studenten:

'I think that everyone should have to do it if they are going to be practicing medicine. Even if it makes them uncomfortable, you have to face it if you are going to be in medicine, whether you are doing palliative care or not. I don’t think that anyone would lose anything'.

Commentaar

Een boeiend artikel vooral door het gebruiken van kunstvormen om tot dieper begrip van de geleefde ervaring, meer kritische reflectie en betere communicatie te komen. Het einde van het leven roept veel ‘moeilijke’ gevoelens en associaties op als angst en onmacht. Deze kunnen door kunst bewust beleefd maar ook beschouwd worden. Een representatie (afbeelding) of een rollenspel impliceert ook distantie. Meer bewustzijn kan leiden tot meer empathie en betere communicatie in een professionele setting..

Ik sluit me aan bij de zin in de conclusie 'Ik denk niet dat iemand hier iets te verliezen heeft.'

Naar de publicatie

Smith A., et al. (2011) Peer reviewed research. Teaching empathy through role-play and fabric art:  An innovative pedagogical approach for end-of-life health care providers (niet meer online). IJCAIP Journal; 10
 

Deze bijdrage is onderdeel van e-pal - editie december 2019. Alle e-pal-artikelen staan hier.