Euthanasie verzoeken door mensen met dementie

Na de verruiming van de interpretatie van de criteria voor euthanasie door het ministerie van VWS in 2017 is Jaap Schuurmans zich gaan afvragen hoe dit gewichtige thema leeft onder Nederlandse huisartsen. Naar aanleiding van de geruchtmakende ‘koffie-euthanasie’, waarbij de patiënt een slaapmiddel kreeg toegediend alvorens de euthanasie werd toegepast, heeft hij zich, samen met een aantal collega’s, verdiept in de morele kant hiervan. Met het zoeken van publiciteit in de media is vanuit de artsen, de beoogde uitvoerders van euthanasie, een publieke discussie aangezwengeld. In de ogen van het publiek lijkt euthanasie steeds meer een recht te worden. Dat maakt het voor artsen bepaald niet makkelijker: zij kunnen zich onder druk gezet voelen, ook door de naasten van de patiënt. Dit heeft geresulteerd in een promotieonderzoek aan de Radbouduniversiteit in Nijmegen.

Het onderzoek

De belangrijkste onderzoeksvraag was wat de ervaringen en behoeftes van Nederlandse huisartsen zijn bij een verzoek om euthanasie bij dementie.

Na uitvoerige interviews bij elf huisartsen en specialisten ouderengeneeskunde bleek het volgende: het goed beantwoorden van een dergelijk verzoek kost vaak meer tijd dan er beschikbaar is. Goede ondersteuning van artsen is wenselijk. Ook bleek dat de vanzelfsprekendheid waarmee patiënten en hun naasten een wilsverklaring inleveren vaak niet overeenkomt met de morele standaarden van veel artsen. Daarbij zien specialisten ouderengeneeskunde het belang van een interdisciplinair moreel beraad met ethici en andere artsen. Huisartsen zijn daar niet zo mee bekend.

Vervolgens werd een representatieve groep van 900 huisartsen schriftelijk bevraagd met een uitvoerige vragenlijst, inclusief een fictieve casus. De respons was hoog. Daaruit bleek bezorgdheid onder artsen over de toenemende vraag om euthanasie, al dan niet uitgelokt door aangepaste richtlijnen. Er is een grote variëteit in de opvattingen van artsen. De vragen van patiënten en hun naasten worden ook steeds complexer en vereisen meer tijd en expertise van de arts. Er is een behoefte aan delen van kennis en ervaring. De vraag is ook of bij complexe casus toetsing of moreel beraad voorafgaand aan de euthanasie niet wenselijk is, in plaats van de gebruikelijke toetsing achteraf door de regionale commissies.

Conclusie en aanbevelingen

• Indirect wordt uit dit onderzoek duidelijk dat adequate ‘advance care planning’  en palliatieve       zorg voor kwetsbare mensen met het levenseinde in zicht, inclusief bespreken van euthanasieverzoeken, niet genoeg aandacht kan krijgen.
• Met de toenemende vraag en complexiteit van euthanasieverzoeken bij dementerende patiënten is er meer tijd, scholing en ondersteuning nodig voor huisartsen om dit het hoofd te kunnen bieden. Niet alleen op inhoudelijk en juridisch vlak, maar ook morele en emotionele intercollegiale begeleiding is nodig.
• Nader onderzoek is nodig, ook in internationaal perspectief, naar de rol van huisartsen bij de problematiek van het levenseinde.
• Ruimte voor ethische overwegingen voorafgaand aan euthanasie en niet alleen achteraf, kan huisartsen helpen bij hun besluitvorming
• Ook is nader onderzoek nodig naar het veranderend vermogen tot bewuste keuzes bij mensen met dementie in het verloop van hun ziekte.
• Een opvallende stelling bij dit proefschrift luidt: spreek van wensverklaring in plaats van wilsverklaring. Dat nodigt meer uit tot een gesprek.

Over de publicatie

Schuurmans, J. (2023). Euthanasia requests from patients with dementia. Exploring GP’s attitudes, experiences, barriers and needs.

Deze bijdrage is onderdeel van e-pal - editie januari 2024. Alle e-pal-artikelen staan hier

 

 

 

Commentaar

 

Dit zorgvuldig gecomponeerde en uitgevoerde proefschrift kan gezien worden als een kroon op het werk van deze expert in palliatieve zorg en ‘medische opinieleider’ op het gebied van ethische vraagstukken bij euthanasie bij mensen met dementie.

Jaap Schuurmans is behalve geneeskunstenaar ook beeldend kunstenaar. Het proefschrift is een weerslag van zijn wetenschappelijke activiteiten. Het laat hem ook zien als beeldhouwer. Elk hoofdstuk begint met een afbeelding van door zijn handen elegant bewerkte stenen met sprekende gelaatsuitdrukkingen.

 

Toen met de komst van de euthanasiewet in 2002 in Nederland, de artsen de euthanasie naar zich hebben toegetrokken kon men nog niet overzien welke vlucht dat in de loop van de tijd is gaan nemen. In onze maatschappij is er steeds minder ruimte om lijden en gebrek te verdragen. Met de toenemende vraag naar euthanasie, ook in complexe situaties als dementie, worden artsen steeds meer belast met ingewikkelde morele en en juridisch beladen kwesties. Wij zijn daar niet voor opgeleid. Bovendien zijn veel artsen overbelast, werken vaak in deeltijd, waardoor er veelal ook niet genoeg tijd is om hier genoeg aandacht aan te geven. Artsen worden op de stoel van de rechter gezet en omgekeerd is dat ook zo: er wordt over onze schouder meegekeken. We hebben ons aardig in de nesten laten werken hiermee.

Artsen leven nu eenmaal in deze tijd, we moeten er het beste van zien te maken. Adequate aandacht, opleiding en ondersteuning bij dit ingewikkeld onderdeel van ons werk kan niet genoeg gegeven worden. Goede onderlinge samenwerking is essentieel om onze taak in beladen situaties als deze te kunnen blijven uitoefenen.

En is het niet ook onze verantwoordelijkheid om, hierover onze stem te laten horen, al dan niet via onze beroepsorganisaties,?

 

Ik denk dat dit proefschrift daarom veel aandacht verdient. Van artsen, maar ook van onze beroepsorganisaties en beleidsmakers. Dat is een wensverklaring.

 

Coen Albers, huisarts