Het risico van empathie

Samenvatting

Palliatieve zorg richt zich op mensgerichte zorg, met als doel de levenskwaliteit van patiënten in hun laatste levensfase te verbeteren en tegelijkertijd familieleden te ondersteunen bij hun verdriet en rouwproces. 
De palliatief verpleegkundigen die deze zorg leveren, lopen een hoog risico op secundaire, plaatsvervangende traumatisering: psychische belasting die ontstaat wanneer zorgverleners intens meeleven met het langdurig zien of horen over lijden en nood van patiënten en hun families.

Dit kwalitatieve onderzoek, uitgevoerd in China, onderzoekt het proces van secundaire traumatisering bij palliatief verpleegkundigen.

Resultaten

Het proces van secundaire traumatisering blijkt uit drie fasen te bestaan: Onderuitgaan, Worstelen en Omhoog klauteren.

In de eerste fase van Onderuitgaan ervaren de palliatief verpleegkundigen emotionele stress (denk aan machteloosheid), verstoringen in denkbeelden (denk aan een steeds pessimistischer wereldbeeld), symptomen die lijken op PTSS (posttraumatische stressstoornis, zoals flashbacks en nachtmerries) en ze ervaren hun emoties als onprofessioneel en voelen schaamte of falen.

In de tweede fase is er de Interne Worsteling. Hierin zoeken ze naar manieren om empathie te tonen zonder er zelf aan ten onder te gaan.

De laatste fase van Omhoog klauteren gaat om persoonlijke en organisatorische coping. Denk bij persoonlijke strategieën aan het herdefiniëren van verwachtingen, grenzen stellen of het vermijden van herinneringen of emotionele betrokkenheid. Daarnaast vragen palliatief verpleegkundigen dringend om organisatorische ondersteuning in de vorm van scholing en training over secundaire traumatisering, en psychologische zorg (denk aan rouwbegeleiding en counseling).

Conclusie

Palliatief verpleegkundigen lopen een hoog risico op secundaire traumatisering, maar hebben er vaak weinig kennis over, vinden onvoldoende steun in hun organisatie en werken binnen een cultuur waarin emoties tonen als zwakte wordt gezien. Daardoor leunen ze vooral op hun eigen aanpak en innerlijke veerkracht om met de impact om te gaan. De schrijvers bevelen daarom organisaties aan om secundaire traumatisering te normaliseren. Ze dienen palliatief verpleegkundigen psychologische ondersteuning aan te bieden en trainingen in empathie en grenzen stellen. En dat binnen een open en veilige werkcultuur.

Commentaar

Als verpleegkundige die werkzaam is in een hospice zijn de genoemde ervaringen en emoties mij niet vreemd. Maar dit artikel opende mij de ogen dat deze ervaringen en emoties een diepere, traumatische laag kunnen bereiken. En dat was een nieuw inzicht. 

Bovenstaande is denk ik niet alleen op de palliatief verpleegkundige van toepassing, maar ook voor artsen en zorgvrijwilligers die met palliatieve patiënten en hun naasten werken. Mooi vind ik het statement dat deze gevoelens genormaliseerd zouden moeten worden en ik ben het met de schrijvers eens dat een open en veilige werkcultuur het tijdig bespreken van deze gevoelens bevordert. 

Tenslotte ben ik benieuwd of de Nederlandse palliatief verpleegkundige zich herkent in dit artikel.

Erika Dubbeldam – Zorgethica en verpleegkundige

Yanming Wu et. al., “‘Falling in and climbing out’: a qualitative study on vicarious trauma among hospice nurses,” BMC Nursing (2025) 24:1320. https://doi.org/10.1186/s12912-025-03845-9

Deze bijdrage is onderdeel van e-pal - editie december 2025. Alle e-pal-artikelen staan hier.