Effect van vroege palliatieve zorg op de verblijfsduur op het IC

Samenvatting onderzoek

Palliatieve zorg is een breed geaccepteerde vorm van zorg waarbij zorgdoelen en spreken over complexe medische besluitvorming centraal staan. Er is bewijs dat vroege inzet hiervan handelingen kan voorkomen die niet overeenkomen met zorgdoelen. Denk aan minder invasieve procedures, minder mechanische ventilatie en eerdere opname in een hospice. Ook gebruikt men minder medicatie, minder angst bij patiënt en familie en is er minder morele stress binnen het zorgteam. Of dit ook geldt voor de verblijfsduur in een ziekenhuis of binnen een intensive care is nog niet duidelijk, de uitkomsten zijn niet éénduidig. 

Deze systematische literatuurreview heeft als doel de effecten van vroege inzet van palliatieve zorg te vergelijken met de standaard zorg, en dan met name het effect op de verblijfsduur. Uit negen studies is gebleken dat vroege inzet van palliatieve zorg kan leiden tot een kortere verblijfsduur. Aanbevolen wordt nader te onderzoeken of deze uitkomsten gelden voor alle intensive care- afdelingen en hoe vroege inzet van palliatieve zorg te implementeren is. 

AchtergrondIn de Verenigde Staten wordt geschat dat één op de vijf Amerikanen zal overlijden binnen een IC terwijl ze dit misschien niet gewild hebben. Het is bekend dat palliatieve zorg zorgt voor een betere kwaliteit van leven, verhoogde tevredenheid, minder symptoomlast, minder SEH-bezoeken, ziekenhuisopnames en lagere kosten. Aangeraden wordt binnen 24 tot 72 uur een evaluatie moment te plannen om doelen te bepalen en eventueel palliatieve zorg te benoemen. Een methode kan zijn om iemand uit het zorgteam zich te laten specialiseren in palliatieve zorg. Of om een gespecialiseerd team mee te laten kijken. 

Uit een enquête uit 2017 blijkt dat zorgverleners binnen de IC vinden dat palliatieve zorg onderbelicht is. Vroege inzet van palliatieve zorg in de ziekteontwikkeling zou van betekenis kunnen zijn. Als een patiënt éénmaal binnen de IC verblijft is het lastig te bepalen of er meerwaarde is. Er is geen éénduidig screeningsinstrument. Inzet van palliatieve zorg gebeurt meestal op basis van subjectieve beoordeling. 

Soms zijn zorgverleners niet bewust van de meerwaarde van de vroege inzet, omdat zij bang zijn dat er dan minder behandelingen gegeven gaan worden. Gezien wordt dat IC- patiënten een hogere symptoomlast ervaren; er moeten meer complexe besluiten genomen worden en patiënten en naasten missen waardevolle zorg. Een korter verblijf en minder invasieve ingrepen zijn binnen de IC een marker voor verminderde lijdensdruk voor de patiënt. Ook zorgverleners ervaren minder morele stress doordat patiënten medisch zinloze handelingen niet meer hoeven ondergaan. 

Opzet onderzoek/ methoden

Elk onderzoek includeerde patiënten ouder dan 18 jaar die waren opgenomen op de IC. Onder meer chronische en ernstige cognitieve disfunctie, uitgezaaide maligniteit, hart- of ademhalingsstilstand, multiorgaanfalen, bekend zijn van eindstadium orgaanziekte, en herhaalde ziekenhuis- en IC-opnamen binnen een bepaalde periode werden opgenomen als triggers voor palliatieve zorg.

Alle onderzoeken excludeerden patiënten jonger dan achttien jaar, patiënten of vertegenwoordigers die een palliatieve zorgconsultatie weigerden, en patiënten die al palliatieve zorg kregen vóór een IC-opname. Andere exclusiecriteria waren onder meer patiënten die al een niet-reanimeren- of niet-intuberen-status hadden vóór een IC-opname.

Alle studies zijn gepubliceerd tussen 2015 en 2025. 

Resultaten

Hoewel verblijfsduur de primaire uitkomst was, waren bij vroege inzet van palliatieve zorg ook meer behandelbeperkingen zoals niet-reanimeerverklaringen, vermindering van invasieve handelingen en eerdere overgang naar een hospice in de meeste onderzoeken significant aantoonbaar. Het grootste gedeelte van de onderzoeken liet zien dat inzet van palliatieve zorg binnen 24 uur na opname zorgde voor een significante daling van de verblijfsduur. Ook als mechanische beademing gegeven moest worden en palliatieve zorg werd ingezet binnen zeven dagen, zag men een significante daling van de verblijfsduur. Enkele onderzoeken gaven gemengde resultaten weer. 

Conclusie

De resultaten zijn veelbelovend, maar nog niet doorslaggevend. Het is een uitdaging om vroege palliatieve zorg te implementeren terwijl er al overbelasting dreigt in de zorg en voor zorgverleners binnen een IC specifieke setting. Palliatieve zorg is generalistisch, dus ook zonder een gespecialiseerd team profiteren patiënten nog steeds van deze zorg. Passende effecten kunnen zijn doelen die aansluiten bij wensen van de patiënt, vroege behandelbeperkingen en korte ligduur. Er mag aangenomen worden dat deze uitkomst leidt tot meer tevredenheid, minder morele stress en efficiënter gebruik van gezondheidszorg. Ook ligt de nadruk op communicatie waardoor er eerder tijd genomen wordt behandeldoelen af te stemmen op patiënt en naasten. Er is verder onderzoek nodig in meerdere instellingen om te bepalen hoe palliatieve zorg geïndiceerd moet worden en hoe het eerder ingebed kan worden in het zorgproces. 

Commentaar

De titel trok mijn aandacht enorm, ik ben ook IC-verpleegkundige. Ik ben verheugd te lezen dat palliatieve zorg ook binnen de IC aandacht krijgt. Er wordt een breed scala aan IC’s genoemd, diversiteit in patiëntenpopulaties helpt om de toepasbaarheid te vergroten. Echter dit artikel toont voor mij een aantal zaken die vanzelfsprekend zijn, uiteraard bij vroege gespreksvoering over behandeldoelen en – beperkingen kan de ligduur korter zijn, en worden er minder invasieve handelingen gedaan. In de praktijk werkt het vaak niet zo, patiënten worden acuut opgenomen en er moeten op dat moment beslissingen genomen worden die pas achteraf geëvalueerd kunnen worden. De IC komt vaak ‘als laatste’ in beeld. 
Het artikel geeft mij wel inspiratie om te gaan onderzoeken hoe we binnen ons ziekenhuis palliatieve zorg binnen de IC kunnen gaan implementeren. Wellicht door aandachtvelders binnen de afdeling zelf. 

Kristel Haarman, verpleegkundig specialist  

Caplan S., Pawlow P.C.,  “The Impact of Early Palliative Care
Consultation on Length of Stay for Critically Ill Adults in the Intensive Care Unit,” American Journal of Hospice & Palliative Medicine. 2025, Vol. 0(0) 1-14. DOI: 10.1177/10499091251388625

Deze bijdrage is onderdeel van e-pal - editie december 2025. Alle e-pal-artikelen staan hier.