Dankbaarheid in de palliatieve context: de betekenis voor patiënten zelf en hun dierbaren

Samenvatting

Wat verstaan palliatieve patiënten en hun dierbaren onder het concept dankbaarheid? Welke betekenis geven ze hieraan en welk effect heeft dit op de ervaren kwaliteit van leven? Deze persoonlijke betekenisgeving staat centraal in deze kwalitatieve (deel)studie. 

Opzet onderzoek/methoden: de onderzoekers hanteren een context- en discoursanalyse waarin eigen ervaring, betekenisgeving en interpretatie van de participanten de focus van het onderzoek is. Dit doen ze door middel van analyse van semigestructureerde interviews en analyse van dankbaarheidsbrieven, geschreven door palliatieve patiënten en dierbaren. In totaal nemen 23 patiënten en 13 verwanten deel aan dit onderzoek.  

Resultaten 

De onderzoekers onderscheiden vijf gevonden hoofdcategorieën van dankbaarheid:  

1. waardering van/voor anderen 
2. liefde  
3. belang van wederkerigheid  
4. waarderen van de kleine dingen 
5. troost  

Hoewel er onderlinge verschillen zijn, dragen deze betekenissen bij aan kwaliteit van leven bij zowel de patiënten als bij hun dierbaren. Dankbaarheid versterkt in deze betekenis positieve emoties, acceptatie en verbinding. Daarnaast verdiept dankbaarheid de ervaren liefde, het bewustzijn van elkaars nabijheid en de onderlinge waardering en waardering voor het leven op zich. De associatie met liefde en de persoonlijke koppeling van het concept aan dierbaren, is sterk in deze palliatieve context.  

Tegelijkertijd heeft het ook een dubbele betekenis voor een deel van de patiënten. De toenemende afhankelijkheid en afnemende wederkerigheid zet voor hen dankbaarheid in een ander licht. Hierbij benadrukt het voor hen het patiënt zijn, de machteloosheid en de angst een ander tot last te zijn. De verschillende hoofdbetekenissen die zijn gegeven, raken elkaar en zijn onder te verdelen in een drietal dimensies: morele plicht, individuele bekrachtiging, waardering nabije relaties.  

Conclusie 

De resultaten van de studie laten zien dat dankbaarheid van meerwaarde kan zijn voor mensen in de palliatieve fase en voor hun dierbaren. De betekenis die eraan wordt gegeven, door de betrokkenen zelf, is bepalend. Deze is onder te verdelen in drie dimensies: morele plicht, individuele bekrachtiging en waardering nabije relaties. Het concept kan voor patiënten ambivalent zijn omdat het de toenemende afhankelijkheid en last benadrukt.  

Commentaar 

Deze studie is heel bruikbaar en van meerwaarde in de concretisering van het grote concept dankbaarheid. Juist in de woorden en betekenis die palliatieve patiënten en hun dierbaren er zelf aan geven. Met oog voor deze persoonlijke betekenisgeving, de sociale relatie en mogelijke ambivalentie, kan psychosociale ondersteuning gericht op dankbaarheid in de palliatieve context heel waardevol zijn. Het aftasten en uitvragen van wat dankbaarheid voor hen betekent, hoe zowel patiënt als naasten hier invulling en woorden aan geven, kan opening bieden voor gesprekken die ondersteunend zijn in de laatste levensfase. 

Josine Engels, coördinator Hospice de Liefde; trainer en rouwbegeleider Josine’s Care 

Over de publicatie

Emmanuelle Poncin et al. (2024) Thank you for loving me’: A qualitative study on perceptions of gratitude and their effects in palliative care patients and relatives. Journal of Palliative Medicine

Deze bijdrage is onderdeel van e-pal - editie maart 2024 Alle e-pal-artikelen staan hier.