Boekbespreking 'Het zelfgekozen Levenseinde' van Klaas Rozemond

Samenvatting

Klaas Rozemond is filosoof en jurist. Hij werkt als universitair hoofddocent strafrecht aan de Vrije Universiteit Amsterdam. Recent heeft hij een aantal artikelen geschreven voor het Nederlands Juristenblad waarin hij de uitspraak in 2020 van de Hoge Raad inzake de koffie-euthanasiezaak bekritiseert. Die zaak vormt ook de kern van dit rechtsfilosofisch boek.

Het moet gezegd worden: het is uiterst leesbaar voor ons als leken in dit vakgebied. Maar het boek biedt meer dan de koffiezaak: het neemt ons mee in de rechtsgeschiedenis van vóór de huidige wetgeving van 2002. Ook geeft het in vijftien bondige en helder geschreven hoofdstukken de huidige ontwikkelingen weer van het internationaal recht op het gebied van zelfbeschikking. Dit recht wordt steeds belangrijker. Ook voor mensen met dementie, die zo veel mogelijk zelf willen beslissen over hun eigen levenseinde. Maar dan moet wel de wilsonbekwaamheid veel beter getoetst worden aan de hand van de geldende medische richtlijnen (KNMG/ Verenso). Zowel in de euthanasieprocedure zelf, als in de toetsing achteraf door de toetsingscommissie en, bij een eventuele rechtsgang, uiteindelijk door de Hoge Raad.

Rozemond toont hoe schrikbarend het schort aan de toetsing van wilsonbekwaamheid en de vaststelling van ondraaglijk lijden. Ook als men de Rechten van de Mens in aanmerking neemt, schiet onze huidige euthanasiewet tekort is zijn stelling. De wetgever van 2002 kon ook geen rekening houden met het VN-Verdrag inzake de rechten van Personen met een Handicap ,dat op 14 juli 2016 in Nederland in werking trad. Dat verdrag biedt veel vrijheden, maar ook rechtsbescherming - waar het in de koffie-euthanasiezaak aan ontbrak. Overleg met de patiënt over de voorgenomen levensbeëindiging is noodzakelijk en een vereiste. Het is schokkend dat dit door de Hoge Raad terzijde geschoven is. Maar tuchtrechtelijk is het blijven staan. Rozemond bekritiseert dus duidelijk de achteloosheid waarmee juristen instemmen met de medische terminologie ‘wilsonbekwaam’. Daarmee toont de koffiezaak hoe weinig de interpretatie van de Hoge Raad zwak leven beschermt. In zijn ogen behoren medici duidelijker bevraagd te worden op de wijze waarop wilsonbekwaamheid is vastgesteld. Wilsbekwaamheid is cruciaal. Hij stemt in met de zoektocht naar andere wetsvoorstellen als die van Pia Dijkstra “Uit vrije wil”, het niet meer strafbaar stellen van hulp bij zelfdoding.

Commentaar

Het percentage euthanasie in de rapportage over 2020 laat weer een fikse stijging zien. Voor iedere gezondheidswerker is het raadzaam zich te verdiepen in de groeiende juridische aandacht die de wilsverklaring heeft en nog gaat krijgen. Er komt een storm aan clausules over ons heen. Klaas Rozemond somt het op in zijn laatste hoofdstuk: “Regel het zelf”. Echt vanuit een juridisch perspectief. Helemaal niet verkeerd, maar wat juridisch klopt, hoeft dat medisch ethisch niet te zijn. Let op welke verwachtingen u schept als hulpverlener. Verdiep u in de discussie en kom beslagen ten ijs, voor u iets mede ondertekent of goedkeurend opslaat in het medisch dossier, zonder uw zienswijze te hebben verhelderd. Dit boek kan u ondersteunen. 

Deze bijdrage is onderdeel van E-Pal - editie mei 2021. U vindt alle bijdragen van E-Pal hier.