Bijlagen

Actualisatie

Deze richtlijn is goedgekeurd op 6 december 2019. De Nederlandse Vereniging voor Anesthesiologie (NVA) bewaakt samen met betrokken verenigingen de houdbaarheid van deze (modules van de) richtlijn. Zo nodig zal de richtlijn tussentijds op onderdelen worden bijgesteld. De geldigheidstermijn van de richtlijn is maximaal 5 jaar na vaststelling. Indien de richtlijn dan nog actueel wordt bevonden, wordt de geldigheidsduur van de richtlijn verlengd.

Houderschap richtlijn

De houder van de richtlijn (NVA) moet kunnen aantonen dat de richtlijn zorgvuldig en met de vereiste deskundigheid tot stand is gekomen.
IKNL draagt zorg voor het beheer en de ontsluiting van de richtlijn.

Juridische betekenis van richtlijnen

Een richtlijn is een kwaliteitsstandaard. Een kwaliteitsstandaard beschrijft wat goede zorg is, ongeacht de financieringsbron (Zorgverzekeringswet (Zvw), Wet langdurige zorg (Wlz), Wet maatschappelijke ondersteuning (Wmo), aanvullende verzekering of eigen betaling door de cliënt/patiënt). Opname van een kwaliteitsstandaard in het Register van Zorginstituut Nederland betekent dus niet noodzakelijkerwijs dat de in de kwaliteitsstandaard beschreven zorg verzekerde zorg is.
De richtlijn bevat aanbevelingen van algemene aard. Het is mogelijk dat deze aanbevelingen in een individueel geval niet van toepassing zijn. Er kunnen zich feiten of omstandigheden voordoen waardoor het wenselijk is dat in het belang van de patiënt van de richtlijn wordt afgeweken. Wanneer van de richtlijn wordt afgeweken, dient dit beargumenteerd gedocumenteerd te worden. De toepassing van de richtlijnen in de praktijk is de verantwoordelijkheid van de behandelende arts.

Initiatief

• Platform PAZORI (Palliatieve Zorg Richtlijnen)
• Integraal Kankercentrum Nederland (IKNL)
• Nederlandse Vereniging voor Anesthesiologie (NVA)

Eigenaarschap en verantwoording

• Nederlandse Vereniging voor Anesthesiologie (NVA)

Autoriserende/instemmende en bij de richtlijnwerkgroep betrokken verenigingen

• Harteraad, partner van de Hartstichting
• Koninklijke Nederlandse Maatschappij ter bevordering der Pharmacie (KNMP)
• Longfonds
• Nederlands Huisartsen Genootschap (NHG)
• Nederlandse Federatie van Kankerpatiëntenorganisaties (NFK)
• Nederlandse Internisten Vereniging (NIV)
• Nederlandse Vereniging van Artsen voor Longziekten en Tuberculose (NVALT)
• Nederlandse Vereniging van ZiekenhuisApothekers (NVZA)
• Nederlandse Vereniging voor Anesthesiologie (NVA)
• Nederlandse Vereniging voor Klinische Geriatrie (NVKG)
• Nederlandse Vereniging voor Neurologie (NVN)
• Palliactief
• Patiëntenfederatie Nederland
• Verenso, Vereniging van specialisten ouderengeneeskunde
• Verpleegkundigen en Verzorgenden Nederland (V&VN)

Financiering

Deze richtlijn c.q. module is gefinancierd door IKNL. De inhoud van de richtlijn c.q. module is niet beïnvloed door de financierende instantie.

Procesbegeleiding

IKNL (Integraal Kankercentrum Nederland) is het kennis- en kwaliteitsinstituut voor professionals en bestuurders in de oncologische en palliatieve zorg dat zich richt op het continu verbeteren van de oncologische en palliatieve zorg.
IKNL benadert preventie, diagnose, behandeling, nazorg en palliatieve zorg als een keten waarin de patiënt centraal staat. Om kwalitatief goede zorg te waarborgen ontwikkelt IKNL producten en diensten ter verbetering van de oncologische zorg, de nazorg en de palliatieve zorg, zowel voor de inhoud als de organisatie van de zorg binnen en tussen instellingen. Daarnaast draagt IKNL nationaal en internationaal bij aan de beleidsvorming op het gebied van oncologische en palliatieve zorg.

IKNL rekent het (begeleiden van) ontwikkelen, implementeren en evalueren van multidisciplinaire, evidence-based richtlijnen voor de oncologische en palliatieve zorg tot een van haar primaire taken. IKNL werkt hierbij conform de daarvoor geldende (inter)nationale kwaliteitscriteria. Bij ontwikkeling gaat het in toenemende mate om onderhoud (modulaire revisies) van reeds bestaande richtlijnen.

Alle werkgroepleden en klankbordleden zijn afgevaardigd namens wetenschappelijke, beroeps- en patiëntenverenigingen en hebben daarmee het mandaat voor hun inbreng. Bij de samenstelling van de werkgroep is geprobeerd rekening te houden met landelijke spreiding, inbreng van betrokkenen uit zowel academische als algemene ziekenhuizen/instellingen en vertegenwoordiging van de verschillende verenigingen/disciplines.
Het patiëntenperspectief (zie ook de bijlage 'inbreng patiëntperspectief') is vertegenwoordigd door Patiëntenfederatie Nederland.
Betrokkenen bij de uitvoering van het evidence-based literatuuronderzoek: de kaderopleiding Palliatieve Zorg, epidemiologen (van IKNL en van de NVA) en de voorzitter van de richtlijnwerkgroep.

Werkgroepleden

• Mw. prof. dr. M.H.J. van den Beuken-van Everdingen, internist, NIV
• Dhr. dr. M.J.M.M. Giezeman †, anesthesioloog, NVA
• Dhr. dr. A. de Graeff (voorzitter), internist-oncoloog en hospice-arts, Palliactief
• Mw. drs. H. Klaren, klinisch geriater, NVKG
• Mw. B. Kramp, verpleegkundig specialist, V&VN
• Dhr. drs. M. Martens, specialist ouderengeneeskunde en consulent palliatieve zorg, Verenso
• Mw. drs. M.J. Oortman, huisarts, SCEN-arts, palliatief consulent en hospice-arts, NHG
• Dhr. drs. P. Oosterhof, poliklinisch apotheker, NVZA
• Mw. prof.dr. A.K.L. Reyners, internist, NIV
• Mw. M. Schielke, verpleegkundig pijnspecialist, V&VN
• Mw. drs. M.C. Sieders, huisarts (waarnemend), SCEN-arts, palliatief consulent, NHG
• Dhr. dr. M.F.M. Wagemans, anesthesioloog, NVA

Klankbordleden

• Dhr. prof. dr. K.C.P. Vissers, anesthesioloog, NVA
• Mw. drs. L. Bellersen, cardioloog, NVVC
• Mw. drs. B.A. Brouwer, neuroloog/pijnspecialist NVN/pijnspecialist
• Mw. M. Geerts, verpleegkundig specialist, V&VN
• Dhr. drs. S.M. de Hosson, longarts, NVALT
• Mw. drs. S. Visser, apotheker, KNMP
• Mw. drs. R. Lammers, beleidsmedewerker, Patiëntenfederatie Nederland 

Ondersteuning

• Mw. T.T.M. Bluemink-Holkenborg, secretaresse, IKNL
• Mw. drs. M.G. Gilsing, adviseur (richtlijnen) palliatieve zorg, IKNL
• Mw. dr. O.L. van der Hel, literatuuronderzoeker, IKNL
• Prof.dr. J Kleijnen, epidemioloog, literatuuronderzoeker MUMC Maastricht/York
• Mw. L.K. Liu, secretaresse, IKNL
• Dhr. dr. R. Vernooij (i.s.m. de kaderopleiding Palliatieve Zorg), literatuuronderzoeker, IKNL

***
Module 1 Behandeling van pijn bij oudere patiënten met kanker (juni 2021)
Module 2 Behandeling van pijn bij patiënten met kanker en een verminderde nierfunctie (juni 2021)

Werkgroepleden

• M.F.M. (Michel) Wagemans, anesthesioloog, werkzaam in het Reinier de Graaf Gasthuis te Delft, NVA (voorzitter)
• dr. C. (Lia) van Zuylen, internist, werkzaam in het Amsterdam UMC te Amsterdam, NIV (tot mei 2020)
• A.W. (Astrid) Oosten, internist, werkzaam in het Erasmus MC te Rotterdam, NIV
• dr. F.G.A. (Frank) Jansman, ziekenhuisapotheker-klinisch farmacoloog, werkzaam in het Deventer Ziekenhuis te Deventer en bij de Rijksuniversiteit Groningen te Groningen, NVZA
• K.B. (Kim) Gombert - Handoko, ziekenhuisapotheker-epidemioloog, werkzaam in het Leiden Universitair Medisch Centrum te Leiden, NVZA
• S.H.M. (Sarah) Robben, klinisch geriater, werkzaam in het Elisabeth-TweeSteden Ziekenhuis te Tilburg, NVKG

Met ondersteuning van

• M.A. (Margreet) Pols, senior adviseur, Kennisinstituut van de Federatie Medisch Specialisten
• L.J. (Andrea) Kortlever - van der Spek, adviseur, Kennisinstituut van de Federatie Medisch Specialisten

Om de beïnvloeding van de richtlijnontwikkeling of formulering van de aanbevelingen door conflicterende belangen te minimaliseren zijn de leden van werkgroep gemandateerd door de wetenschappelijke en beroepsverenigingen.
Alle leden van de richtlijnwerkgroep hebben verklaard onafhankelijk gehandeld te hebben bij het opstellen van de richtlijn. Een onafhankelijkheidsverklaring ‘Code ter voorkoming van oneigenlijke beïnvloeding door belangenverstrengeling' zoals vastgesteld door onder meer de KNAW, KNMG, Gezondheidsraad, CBO, NHG en Orde van Medisch Specialisten is door de werkgroepleden bij aanvang en bij afronding van het traject ingevuld. De bevindingen zijn schriftelijk vastgelegd in de belangenverklaring en opvraagbaar via info@iknl.nl.

De input van patiëntvertegenwoordigers is nodig voor de ontwikkeling van kwalitatief goede richtlijnen. Goede zorg voldoet immers aan de wensen en eisen van zowel zorgverlener als patiënt. Patiëntenfederatie Nederland is in het gehele richtlijntraject meegenomen en heeft plaats gehad in de klankbordgroep (zie ook bijlage 3 Samenstelling werkgroep).
Tijdens de landelijke consultatiefase heeft Patiëntenfederatie Nederland commentaar gegeven op de conceptrichtlijn en patiënten/naasten geraadpleegd via een referentenpanel voor onderzoeksaanvragen op het gebied van palliatieve zorg. Ook heeft de Patiëntenfederatie Nederland - naast NFK, nog andere patiëntenorganisaties benaderd voor het leveren van commentaar. Patiëntenfederatie Nederland heeft tot slot de richtlijn goedgekeurd.
Patiënteninformatie gebaseerd op de richtlijn is opgesteld en gepubliceerd op de daarvoor relevante sites (o.a. zie https://www.kanker.nl/gevolgen-van-kanker/pijn/wat-is/pijn-bij-kanker#show-menu).

U vindt hier de Zoekverantwoording van deze richtlijn.

U vindt hier de Evidence tabellen van het literatuuronderzoek.

U vindt hier de Methode ontwikkeling van deze richtlijn.

U vindt hier het plan voor Implementatie van deze richtlijn.

De volgende Kennishiaten zijn vastgesteld voor deze richtlijn.

Samenvatting resultaten patiëntenenquête bij Richtlijn Pijn bij kanker

Verslag invitational conference Richtlijn Pijn bij Kanker