Opioïden

Uitgangsvraag

Wat is het effect van opioïden op pijn en kwaliteit van leven bij een ileus bij patiënten met kanker in de palliatieve fase?

Methode: consensus-based

Aanbevelingen

Start bij een ileus bij patiënten met kanker in de palliatieve fase en continue buikpijn of krampende buikpijn, die niet reageert op scopolaminebutyl, met morfine of oxycodon 6dd 2,5-5 mg of 30 mg/24 uur s.c. of i.v. met een bolus van 2,5-5 mg bij doorbraakpijn (bij patiënten die niet eerder met opioïden zijn behandeld). Hoog bij onvoldoende effect na 4 uur op in stappen van 50-100%.

Geef bij doorbraakpijn 2,5-5 mg morfine of oxycodon s.c. of i.v.

Start met of switch bij stabiele pijn naar fentanyl transdermaal 12 µg/uur. Hoog bij onvoldoende effect na 24 uur op in stappen van 50-100%.

Geef bij doorbraakpijn een snelwerkend fentanylpreparaat (Instanyl© intranasaal of Abstral© sublinguaal); start in de laagste dosering en titreer aan de hand van het effect.

Inleiding

Bij pijn bij een ileus bij patiënten met kanker wordt onderscheid gemaakt tussen [Ripamonti 2001, Tuca 2012]:

• krampende buikpijn: ontstaat door spasmen van de darm proximaal van de obstructie;
• continue buikpijn: ontstaat door oedeem en inflammatie van de darmwand.

Krampende buikpijn wordt behandeld met scopolaminebutyl (zie Scopolaminebutyl voor buikpijn).
Indien er sprake is van continue buikpijn of indien krampende buikpijn niet reageert op scopolaminebutyl wordt gestart met opioïden (meestal morfine of oxycodon s.c. of i.v. of fentanyl transdermaal) [Dolan 2011, Ripamonti 2008, Tuca 2012].
Hoewel octreotide niet primair gegeven wordt voor pijn bij een ileus, is er ook effect gemeld op continue buikpijn (zie Octreotide voor buikpijn).

Literatuurbespreking

Er is geen literatuur gevonden waarin het effect van opioïden op pijn en kwaliteit van leven bij een ileus bij patiënten met kanker in de palliatieve fase systematisch is onderzocht.

Over het effect van opioiden op pijn bij een ileus bij patiënten met kanker in de palliatieve fase kan geen uitspraak worden gedaan op basis van een gerandomiseerde studie.

Drie reviews geven adviezen over de rol van opioïden bij de behandeling van pijn bij een ileus bij patiënten met kanker in de palliatieve fase [Dolan 2011, Ripamonti 2008, Tuca 2012].

Meestal wordt gebruik gemaakt van morfine s.c. of i.v., maar oxycodon s.c. of i.v. is een alternatief, zeker bij ernstige nierfunctiestoornissen (kreatinineklaring <50 ml/min). Bij stabiele pijn is fentanyl transdermaal een alternatief. Startdoseringen bij opioïdnaïeve patiënten zijn:

• morfine 6dd 2,5-5 mg of 30-60 mg/24 uur s.c. of i.v. met een bolus van 2,5-5 mg s.c. of i.v. bij doorbraakpijn;
• oxycodon 6dd 2,5-5 mg of 30-60 mg/24 uur s.c. of i.v. met een bolus van 2,5-5 mg s.c. of i.v. bij doorbraakpijn;
• fentanyl 12 µg/uur transdermaal met een snelwerkend fentanylpreparaat (Instanyl© intranasaal of Abstral© sublinguaal; start in de laagste dosering en titreer aan de hand van het effect) bij doorbraakpijn.

Het effect van morfine en oxycodon s.c. en i.v. kan na 4 uur beoordeeld worden. De dosering wordt bij onvoldoende effect opgehoogd in stappen van 50-100%.
Het effect van fentanyl transdermaal kan na 24 uur beoordeeld worden. De dosering wordt bij onvoldoende effect opgehoogd in stappen van 50-100%.