Behandeling bij pijn

Uitgangsvraag

Hoe behandel ik pijn bij mensen met dementie in de palliatieve fase?  

Methode: evidence-based 

Aanbevelingen

• Volg de multidisciplinaire richtlijn Herkenning en behandeling van pijn bij kwetsbare ouderen (2016). Hierbij hoeft in de laatste levensfase minder rekening te worden gehouden met bijwerkingen van behandeling op de lange termijn. Licht deze overweging toe aan de naasten.
• Overweeg op individuele basis inzet van niet-medicamenteuze behandeling en complementaire zorgvormen zoals handmassage, gebruik van etherische oliën, licht- en muziektherapie.
• Overweeg ademhalings- en ontspanningstherapie op instructie van een fysiotherapeut en/of logopedist bij voldoende cognitieve vaardigheden.
• Zorg voor een comfortabele zit- en lighouding, optimalisering van transfers en vermindering van decubitusrisico. Maak hierbij gebruik van de expertise van het multidisciplinair team.

Onderzoeksvragen

Om de uitgangsvragen van deze module te beantwoorden is een systematische analyse van literatuur nodig. De onderzoeksvragen die hiervoor zijn onderzocht, zijn PICO-gestructureerd:

Wat zijn de (on)gunstige effecten van medicamenteuze en niet-medicamenteuze behandelopties ten opzichte van een andere interventie of placebo bij patiënten met dementie in de palliatieve fase en/of gedragsproblemen/stemmingsstoornissen of pijn of tonusstoornissen of problemen hebben met vocht, voeding en kunstmatige toediening?

Tabel 1. PICO

Zoeken naar wetenschappelijk bewijs

Op 7 maart 2022 is in de databases Embase, Medline, Psycinfo en Cinahl gezocht naar wetenschappelijke literatuur. De zoekactie leverde 2.685 resultaten op. De volledige zoekactie is beschreven in bijlage Zoekverantwoording en beoordeling. 

In- en exclusiecriteria onderzoeksvraag

De literatuur is systematisch geselecteerd op basis van vooraf gestelde criteria. Deze criteria luiden als volgt:

• Vergelijkend onderzoek zoals een (gerandomiseerd) gecontroleerd onderzoek of case-controle studie;
• Patiënten met dementie in de palliatieve fase;
• De interventie bestaat uit een medicamenteuze of niet-medicamenteuze behandeling;
• De controle interventie bestaat uit een andere interventie of placebo;
• De uitkomstmaten zijn gerapporteerd.

Literatuur is geëxcludeerd wanneer er geen sprake was van vergelijkend onderzoek of de palliatieve fase niet goed was gedefinieerd. 

De selectiecriteria zijn toegepast op de referenties verkregen uit de zoekactie. In eerste instantie zijn de titel en abstract van de referenties beoordeeld. Hiervan werden 21 referenties geïncludeerd voor de beoordeling op basis van het volledige tekst artikel. Na de beoordeling van de volledige tekst werden alle referenties geëxcludeerd. In de exclusietabel in bijlage Zoekverantwoording en beoordeling is de reden voor exclusie toegelicht. 

Resultaten

De zoekactie leverde geen resultaten op voor bovenstaande onderzoeksvraag.

Er is onvoldoende bewijs voor specifieke aanbevelingen t.a.v. behandeling van pijn bij patiënten met dementie in de palliatieve fase. Derhalve verwijst de werkgroep naar de multidisciplinaire richtlijn herkenning en behandeling van pijn bij kwetsbare ouderen van Verenso/NIP (2016). Hierbij hoeft in de laatste levensfase minder rekening te worden gehouden met bijwerkingen van behandeling op de lange termijn. Het is van belang dat deze overweging wordt toegelicht aan de naasten. 

Paramedische disciplines kunnen op basis van hun specifieke vak gerelateerde expertise technieken en hulpmiddelen adviseren en inzetten om bij te dragen aan vermindering van pijnklachten van de patiënt en optimalisering van dienst kwaliteit van leven. Decubitus- en contractuurpreventie vormen hierbij tevens essentiële onderdelen.

Toepassing van complementaire zorgvormen (e.g. zoals ontspanningsmassages, koude- of warmtetoepassingen, warm-water baden of toepassing van etherische oliën) kan worden overwogen. Ademhalings- en ontspanningstechnieken (dit kan aangeboden worden door logopedisten en fysiotherapeuten) kunnen worden toegepast wanneer de patiënt met dementie nog in staat is om deze therapie te begrijpen. Het effect van deze zorgvormen verschilt per patiënt, zie richtlijn Complementaire zorg in de palliatieve fase (2023).

Tenslotte is aandacht voor een eventuele aanpassing naar een comfortabele zit- of lighouding van groot belang om pijn te doen verminderen bij de patiënt [van Dijk, 2008], een ergo- en/of fysiotherapeut kan diverse hulpmiddelen adviseren en inzetten ter optimalisering van de zit- en lighouding zoals een ligorthese.

van Dijk G.C., Care of people who are powerless in daily living (PDL care): a theoretical approach, Faculty of Medical Sciences/ UMCG, 2008.