Samenvatting

Urine-incontinentie is aantoonbaar ongewild verlies van urine:

• urge-incontinentie: ongewild urineverlies, voorafgegaan door een onhoudbare mictiedrang
• overloopincontinentie: ongewild urineverlies bij een volle blaas (retentieblaas) bij afwezigheid van blaascontracties
• reflexincontinentie: ongewild urineverlies als gevolg van het reflectoir samentrekken van de blaas bij afwezigheid van normale mictiedrang
• stressincontinentie: ongewild urineverlies bij drukverhogende momenten, zoals hoesten of persen (hier verder buiten beschouwing gelaten, omdat het niet specifiek aan de palliatieve fase gerelateerd is)

Ten slotte kan er sprake zijn van continu urineverlies bij vrouwen als gevolg van een fistel tussen de blaas (of ureter) en de vagina.

Gevolgen

• huidproblemen
• (urineweg)infecties
• onaangename geur, schaamte, sociaal isolement

Oorzaken

Urge-incontinentie

• afwijkingen van de blaas (infecties, stenen, overactiviteit, tumoren)
• ingroei van buiten de blaas gelegen tumoren
• radiotherapie, chemotherapie met cyclofosfamide of ifosfamide
• andere oorzaken, m.n. neurologisch (CVA, dwarslaesie)

Overloopincontinentie

• blaasontledigingsstoornissen als gevolg van obstructie van de blaasuitgang of urethra (door fecale impactie, benigne prostaathypertrofie, tumor, postoperatief, urethrastrictuur, meatusstenose of phimosis)
• beschadiging van het ruggenmerg of de plexus lumbosacralis door tumor, metastasen of zenuwblokkades
• medicijnen (m.n. middelen met anticholinerge (bij)werking)
• onderactieve musculus detrusor (bijv. door diabetische neuropathie)

Reflexincontinentie

• neurogene laesie (CVA of partiële dwarslaesie)

Continu urineverlies bij vrouwen door fistel tussen blaas en vagina

• tumoringroei
• infecties
• na radiotherapie of chirurgie

Diagnostiek

• anamnese en lichamelijk onderzoek
• aanvullend laboratoriumonderzoek (urinesediment, urinekweek)
• bepaling residu d.m.v. echo (bladderscan) of eenmalige katheterisatie
• op indicatie uitgebreider onderzoek (cystoscopie, urodynamisch onderzoek, röntgenologisch onderzoek)

Beleid

Behandeling van de oorzaak of beïnvloedende factoren

• behandeling van obstipatie
• wijziging van medicatie
• antitumortherapie (operatie, bestraling, hormonale therapie, chemotherapie)
• operatie bij prostaatvergroting, urethrastrictuur, stenen, meatusstenose of phimosis
• antibiotica bij infectie

Niet-medicamenteus

• ondersteunende maatregelen:
  • elke 2 à 3 uur laten plassen
  • zorg voor privacy en bereikbaarheid toilet, po(stoel), urinaal
  • vermijd diuretica en diuresebevorderende middelen (koffie, alcohol)
  • maak gevoelens van schaamte bespreekbaar
• huidverzorging:
  • intacte, niet geïrriteerde huid: 4 dd huid wassen met lauw water, droogdeppen, evt. zinkzalf gebruiken
  • geïrriteerde huid: 4 dd huid wassen met lauw water, droogdeppen, zinkzalf of barrièrefilm gebruiken
• gebruik van incontinentiemateriaal:
  • stem het materiaal af op de individuele situatie
  • vraag zo nodig advies van incontinentieverpleegkundige, wijkverpleegkundige of apotheker
• blaaskatheter:
  • intermitterend 3-4 dd door patiënt, mantelzorger of wijkverpleegkundige
  • verblijfskatheter transurethraal, bij levensverwachting > 3 maanden heeft een suprapubische katheter de voorkeur; katheters om de 6 tot 8 weken verwisselen

Medicamenteus

• bij nachtelijke incontinentie: desmopressine neusspray 10-40 μg nasaal of 0,2-0,4 mg p.o. voor de nacht
• bij urge-incontinentie: tolterodine slow release 1 dd 4 mg, solifenacine 1 dd 5-10 mg of oxybutinine 2,5-5 mg 1-4 dd; bijwerkingen: droge mond, obstipatie

Evaluatie

• door arts of verpleegkundige
• aan de hand van klachten
• dagelijks