Richtlijn Dehydratie in de palliatieve fase gepubliceerd  

De herziene richtlijn dehydratie in de palliatieve fase is gepubliceerd. De richtlijn is relevant voor zorgverleners die te maken krijgen met patiënten in de palliatieve fase. 

Wat betekent dehydratie in de palliatieve fase? 

Onder dehydratie wordt een tekort aan lichaamswater verstaan. Er bestaat geen algemeen aanvaard criterium wanneer er sprake is van dehydratie. Een tekort van een hoeveelheid lichaamswater overeenkomend met 3% van het totale lichaamsgewicht wordt soms aangehouden als grenswaarde. Dehydratie treedt op in de stervensfase doordat stervende patiënten niet meer in staat zijn de benodigde hoeveelheid vocht tot zich te nemen. 

Wat is er anders? 

De richtlijn geeft in tegenstelling tot de vorige versie aanbevelingen voor preventie en voorlichting aan patiënt en naasten. Belangrijke verbetering is de evidence based herziening en daarmee wetenschappelijke onderbouwing van de hele richtlijn.  

Het niet-starten en staken van vochttoediening komt ook aan bod en is er in het geheel meer aandacht voor de ethische, spirituele en psychosociale aspecten.  

Dit biedt zorgverleners handvatten en verdieping in de overweging om wel of geen kunstmatige vochttoediening te starten in de laatste levensfase. 

Belangrijkste aanbevelingen 

De belangrijkste aanbevelingen uit de richtlijn ‘Dehydratie en vochttoediening in de palliatieve fase’ zijn: 

• Preventie: Let bij het vermoeden van dreigende dehydratie op de vochtinname van de patiënt. Leg uit dat het belangrijk is om voldoende te drinken om uitdroging te voorkomen, ongeveer 1,5 tot 2 liter vocht per dag en zet vocht in het zicht. Werk samen met andere disciplines (zoals verpleegkundigen, artsen, diëtisten of logopedisten) om verschillende interventies te combineren die nodig zijn om vochttekort te voorkomen.  
• Diagnostiek: Stel de diagnose dehydratie op basis van anamnese en lichamelijk onderzoek en eventuele resultaten van het laboratoriumonderzoek. Verricht alleen aanvullend laboratoriumonderzoek als dat gewenst is door de patiënt en consequenties heeft voor behandeling, verricht geen diagnostiek naar dehydratie in de stervensfase. 
• Voorlichting: Geef uitleg over dat in de laatste levensfase (stervensfase) dehydratie hoort bij het normale stervensproces.  
• Ethische aspecten: Evalueer en expliciteer altijd het medische behandeldoel van de toediening van vocht en verifieer of er toestemming is van de patiënt, of van diens vertegenwoordiger als de patiënt niet ter zake wilsbekwaam is.   
• Toediening van vocht: Overweeg toediening van vocht met als doel om de klachten van de patiënt, de kwaliteit van leven en/of de overleving te verbeteren. Weeg hierbij de voor- en nadelen van rehydratie af samen met de patiënt en naasten. 

Belangrijkste knelpunten 

De drie belangrijkste knelpunten die uit de knelpuntenanalyse naar voren zijn gekomen, waren: 

• Afspraken maken over het doel en de duur van de vochttoediening;  
• Voorlichting over dehydratie;  
• Besluit tot staken van vochttoediening.  

Meerdere respondenten gaven aan ook aandacht te willen voor interculturele communicatie. Met name bij patiënten en families met een islamitische achtergrond is er vaak discussie over staken van vocht (en voeding) in de palliatieve fase. Ook veel genoemd is het besluit van wel of geen vochttoediening. Het wel of niet starten of continueren van vochttoediening is afhankelijk van het doel, de beleidsafspraken en de wensen van de patiënt; wanneer is het medisch zinloos (dementie, slikproblemen). 

Totstandkoming 

Deze herziene richtlijn is tot stand gekomen op basis van input van zorgprofessionals en patiëntvertegenwoordigers en biedt zo een antwoord op vragen in de praktijk. De herziene richtlijn 'Dehydratie en vochttoediening' is gebaseerd op de meest recente wetenschappelijke inzichten uit onderzoek en ontwikkeld conform de wetenschappelijk methodologie. Stichting PZNL is als procesbegeleider van de richtlijnen palliatieve zorg betrokken.   

In de richtlijn wordt aanbevolen dat voorlichting een vast onderdeel moet zijn van de zorg voor patiënten in de palliatieve fase. In de herziene richtlijn worden er aanbevelingen gedaan over de besluitvorming (inclusief ethische, spirituele en psychosociale aspecten) die leidt tot het al dan niet starten en het staken van de vochttoediening. Ook hier speelt voorlichting een belangrijke rol en is de boodschap van de richtlijn: Geef uitleg aan patiënt en naasten dat dehydratie in de laatste levensfase hoort bij het normale stervensproces.  

Richtlijnen  

Als zorgprofessional wil je de best mogelijke zorg leveren. Richtlijnen kunnen hierbij helpen.  

Meer informatie  

De nieuwe richtlijn staat op Pallialine. In de app PalliArts, die gratis te downloaden is voor Android en iOS, is een samenvatting van de richtlijn te vinden, net als in de webshop van PZNL. Patiënteninformatie over dit onderwerp is te vinden op Overpalliatievezorg.