Cookies

Op Palliaweb wordt gebruik gemaakt van cookies. De site functioneert het beste als je de cookies accepteert. Meer informatie over onze cookies vind je hier. 

Toestaan Weigeren
Download hele richtlijn

Voorlichting

  • Vastgesteld: 08-10-2024
  • Regiehouder: Verenso

Uitgangsvraag

Welke voorlichting moet worden gegeven over preventie, behandeling of omgaan met dehydratie bij patiënten in de palliatieve fase?

Methode: consensus-based

Aanbevelingen

  • Geef op indicatie informatie aan patiënten en naasten over dehydratie in de palliatieve fase, de kenmerken, de ziektelast en de preventie en behandeling ervan. 
    • Sluit de uitleg aan op de gezondheidsvaardigheden van de patiënt. 
    • Leg uit dat de normale vochtintake 1,5 tot 2 liter per dag is en dat er bij sommige ziektes zoals bij hartfalen of een nierziekte, sprake is van een vochtbeperking.
    • Leg uit wat de term ‘dehydratie’ betekent. 
    • Leg uit welke factoren daarbij een rol (kunnen) spelen. 
    • Leg uit dat ouderen een risicogroep zijn; zij hebben meer kans om uit te drogen.
    • Leg uit dat de volgende factoren de kans op uitdroging vergroten: te weinig drinken, slikstoornissen, koorts, overgeven, diarree, veel plassen, veel zweten en warm weer.
  • Geef voorlichting over de klachten als gevolg van dehydratie zodat dit herkend kan worden:
    • Leg uit dat klachten door uitdroging de volgende kunnen zijn: dorst, een droge mond, tongen oksels, een lage bloeddruk (vooral in staande houding) en daardoor (een gevoel van) flauwvallen, een snelle hartslag, vermoeidheid, suf zijn, minder plassen, nergens zin in hebben, afvallen en een droge huid. 
    • Leg uit dat er verschil is tussen dorst en een droge mond. Een droge mond betekent niet altijd dat er te weinig vochtinname is. Een droge mond kan ook andere oorzaken hebben.
    • Bespreek dat sufheid en verwardheid klachten zijn van ernstige uitdroging. Dit kunnen redenen zijn om met spoed contact op te nemen met de huisarts, huisartsenpost of behandelend specialist. Bespreek tijdig verwachtingen met de patiënt en naasten.
  • Geef uitleg over dat in de laatste levensfase (stervensfase) dehydratie hoort bij het normale stervensproces. 
  • Toets of de patiënt en naaste de informatie begrepen hebben. Gebruik hiervoor de terugvraagmethode van Pharos. 
  • Verwijs patiënten en naasten naar informatiemateriaal:
  • Gebruik zo nodig bij migranten/mensen met een niet-westerse achtergrond:

Voor deze module is geen systematisch literatuuronderzoek verricht.

Het is belangrijk om patiënten en hun naasten te informeren over dehydratie. Hierbij valt te denken aan informatie over de kenmerken, de ziektelast en de preventie en behandeling ervan. Het is belangrijk om te begrijpen dat in de laatste levensfase dehydratie een normaal onderdeel van het stervensproces is. 

Sluit je uitleg aan op het taalniveau van de patiënt en leg uit wat de term 'dehydratie' betekent en welke factoren daarbij een rol (kunnen) spelen. Maak zo nodig gebruik van informatie over palliatieve zorg aan mensen met een niet-westerse achtergrond, bijvoorbeeld https://www.huisarts-migrant.nl/palliatieve-zorg/ en maak gebruik van de terugvraagmethode van Pharos en de bijbehorende informatie die te vinden is bij de infosheet op de website.

Geef tijdig voorlichting aan de patiënt en naasten over dehydratie, zodat dit herkend wordt. Leg uit: 
a.    wat uitdroging is;
b.    hoe het ontstaat;
c.    welke klachten bij uitdroging kunnen optreden;
d.    wat de positieve en negatieve effecten zijn van vochttoediening.

Ad a.
Leg uit dat uitdroging een tekort is aan water in het lichaam. Dit kan te wijten zijn aan onvoldoende drinken of overmatige verliezen (door bloeding, braken, diarree, veel plassen, veel zweten), of een combinatie van beide typen. Ouderen hebben meer kans om uit te drogen. 

Ad b.
Leg uit dat de volgende factoren de kans op uitdroging vergroten: te weinig drinken, slikstoornissen, koorts, overgeven, diarree, veel zweten en warm weer [Have 2022, Hooper 2016, IKNL 2006, Paulis 2020, Schols 2007].

Ad c.
Leg uit dat klachten door uitdroging de volgende kunnen zijn: dorst, een droge tong, mond en oksels, een lage bloeddruk (vooral in staande houding), vermoeidheid, nergens zin in hebben, een snelle hartslag, duizeligheid en (een gevoel van flauwvallen, suf zijn, minder plassen, afvallen, een droge huid [Schols 2007]. 
Sufheid en verwardheid zijn klachten van ernstige uitdroging. Dit kunnen redenen zijn om met spoed contact op te nemen met de huisarts of huisartsenpost. Bespreek tijdig verwachtingen met de patiënt en naasten.
Geef uitleg dat in de stervensfase dehydratie hoort bij het normale stervensproces. Als mensen doodgaan, houden ze op met drinken. 

Ad d.
Het is belangrijk om aan patiënten en naasten uit te leggen wat de positieve en negatieve effecten zijn van toediening van vocht. Studies in Engeland, Italië, Japan en Taiwan laten zien dat patiënten nogal eens verkeerde ideeën kunnen hebben over de effecten van kunstmatige toediening van vocht [Raijmakers 2011]. Toediening van vocht heeft meestal een positief effect op comfort, maar meestal geen effect op de overleving.

Patiënteninformatie

Voor patiënten en naasten zijn er informatieve bronnen beschikbaar, zoals folders en video’s op Thuisarts.nl, Kanker.nl en Overpalliatievezorg.nl. Deze bronnen bieden waardevolle informatie over dehydratie in de palliatieve fase. Het doel is om tijdig verwachtingen te bespreken en de zorg optimaal af te stemmen op de behoeften van de patiënt.

Informatie die te vinden is:

Gebruik zo nodig bij migranten/mensen met een niet-westerse achtergrond:

De werkgroep is van mening dat het goed is om proactieve zorgplanning te overwegen, zoals beschreven in de richtlijn Proactieve zorgplanning. Het doel is om tijdig verwachtingen te bespreken en de zorg optimaal af te stemmen op de behoeften van de patiënt.

Haalbaarheid

Er is door de werkgroep geen onderzoek verricht naar haalbaarheid van voorlichting bij patiënten met dehydratie in de palliatieve fase. 
Ervaringen uit de praktijk leren dat het tijdsbestek dat nodig is voor het geven van goede voorlichting over dehydratie aan patiënten in de palliatieve fase kan variëren afhankelijk van verschillende factoren, waaronder de complexiteit van de situatie, de informatiebehoeften van de patiënt en de beschikbaarheid van de zorgverlener.
Ondanks de mogelijke tijdsinvestering is het essentieel om voldoende tijd te besteden aan voorlichting. Het doel is niet alleen om informatie te verstrekken, maar ook om ervoor te zorgen dat de patiënt en zijn of haar familie volledig begrijpen en zich ondersteund voelen bij het nemen van beslissingen in overeenstemming met hun waarden en voorkeuren.

Kosten

Er worden geen extra kosten verwacht naar aanleiding van de aanbevelingen.

Have, H. t., Vogel, J., Beijer, S., Delsink, P., Doornink, N., & van Lieshout, R. (2022). Handboek Voeding bij kanker (Vol. Druk 3). De Tijdstroom.

Hooper, L., Bunn, D. K., Abdelhamid, A., Gillings, R., Jennings, A., Maas, K., Millar, S., Twomlow, E., Hunter, P. R., & Shepstone, L. (2016). Water-loss (intracellular) dehydration assessed using urinary tests: How well do they work? Diagnostic accuracy in older people. The American journal of clinical nutrition, 104(1), 121-131.

Integraal kankercentrum Nederland. (2006). Vochttekort. https://www.oncoline.nl/richtlijn/item/pagina.php?richtlijn_id=310&unique=a5294a04ec4d9cb9 0ce5f730420bc16e&noframes=true

Paulis, S. J., Everink, I. H., Halfens, R. J., Lohrmann, C., Wirnsberger, R. R., Gordon, A. L., & Schols, J. M. (2020). Diagnosing dehydration in the nursing home: International consensus based on a modified Delphi study. European geriatric medicine, 11(3), 393-402.

Raijmakers NJ, Fradsham S, van Zuylen L, Mayland C, Ellershaw JE, van der Heide A; OPCARE9. Variation in attitudes towards artificial hydration at the end of life: a systematic literature review. Curr Opin Support Palliat Care. 2011 Sep;5(3):265-72. 

Schols, J., De Groot, C., Van Der Cammen, T., & Olde Rikkert, M. (2007). Dehydratie bij ouderen preventie en behandeling, extra aandacht bij ziekte en bij hitteperioden.

Uitdroging op Thuisarts.nl (https://www.thuisarts.nl/uitdroging). 
 
Uitdroging (dehydratie) in de palliatieve fase op Kanker.nl (https://www.kanker.nl/gevolgen-van-kanker/niet-meer-beter-worden/lichamelijke-klachten/uitdroging-dehydratie-bij-ongeneeslijke-kanker).  

Volkert, D., Beck, A. M., Cederholm, T., Cruz-Jentoft, A., Goisser, S., Hooper, L., Kiesswetter, E.,  Maggio, M., Raynaud-Simon, A., & Sieber, C. C. (2019). ESPEN guideline on clinical nutrition and hydration in geriatrics. Clinical Nutrition, 38(1), 10-47. 

Website stichting PZNL met patiëntinformatie over uitdroging (dehydratie) (https://overpalliatievezorg.nl/lichamelijke-en-psychische-klachten/uitdroging-dehydratie).