Niet-opioïdgeïnduceerde obstipatie
Uitgangsvraag
Welke maatregelen zijn geschikt om obstipatie te voorkomen bij patiënten in de palliatieve fase die niet behandeld worden met opioïden?
Methode: evidence-based
Aanbevelingen
Ter preventie van obstipatie bij patiënten in de palliatieve fase die niet behandeld worden met opioïden:
- Adviseer de patiënt een vezelrijk dieet of langzame toename van de vezelintake (tot 35 gr/dag) indien haalbaar en mits deze in staat is om voldoende (minimaal 1,5 liter/dag) te drinken. Wijs de patiënt hiervoor naar: thuisarts.nl/verstopping/ik-wil-veel-vezels-eten
- Adviseer, indien haalbaar, voldoende inname van vocht (bij voorkeur minimaal 1,5 liter/dag).
- Motiveer de patiënt om, indien haalbaar, zoveel mogelijk te bewegenInstrueer de patiënt over de voorwaarden van een goede defecatie: privacy, frisse lucht, aangepast toilet/postoel, goede én ontspannen houding (voeten op een krukje/knieën omhoog, de rug iets bol, kleding goed naar beneden).
Onderzoeksvraag
Om de uitgangsvraag van deze module te beantwoorden is een systematische analyse van de literatuur gedaan. De onderzoeksvraag die hiervoor is onderzocht is PICO-gestructureerd en luidt:
Wat zijn de (on)gunstige effecten van (niet-)medicamenteuze behandeling ter preventie van obstipatie bij patiënten in de palliatieve fase die niet behandeld worden met opioïden?
| P | Patiënten in de palliatieve fase die geen opioïden gebruiken |
| I | Vezels (psylliumzaad of sterculiagom), meer drinken, lichaamsbeweging en/of laxantia (macrogol/elektrolyten, magnesium(hydr)oxide, lactulose, lactitol, magnesiumsulfaat (bitterwater), natriumfosfaat, bisacodyl, sennosiden, prucalopride, linaclotide |
| C | Geen behandeling, placebo of ten opzichte van elkaar |
| O | Symptomen t.g.v. obstipatie, patiënttevredenheid, bijwerkingen |
Zoeken naar wetenschappelijk bewijs
Op 6 november 2020 is in de databases Medline, Embase, Cinahl en de Cochrane Library gezocht naar wetenschappelijke literatuur. De zoekactie leverde na ontdubbelen 280 resultaten op. De volledige zoekactie is beschreven in bijlage 'Zoekverantwoording'.
In- en exclusiecriteria
De literatuur is systematisch geselecteerd op basis van vooraf gestelde criteria. Deze criteria luiden als volgt:
- Randomized Clinical Trials (RCT´s), Controlled Clinical Trials (CCT’s) en systematische reviews over RCT’s en CCT’s;
- Patiënten (>18 jaar) in de palliatieve fase, die geen opioïden gebruiken;
- De interventie bestaat uit een (niet-)medicamenteuze behandeling gericht op het voorkomen van obstipatie;
- De controle interventie bestaat geen behandeling, placebo, of uit een andere behandeling;
- Tenminste één uitkomstmaat genoemd in de PICO is gerapporteerd.
Literatuur is geëxcludeerd wanneer het een conference abstract betrof, de studie interventies onderzocht bij een niet-palliatieve patiëntengroep, wanneer er geen kwalitatieve data werd gepresenteerd of wanneer er geen sprake was van vergelijkend onderzoek.
De selectiecriteria zijn toegepast op de referenties verkregen uit de zoekactie. In eerste instantie zijn de titel en samenvatting van de referenties beoordeeld. Hiervan werden 67 referenties geïncludeerd voor de beoordeling op basis van het volledige artikel. Na de beoordeling van de volledige tekst bleek geen van de studies aan de inclusiecriteria te voldoen. In de exclusietabel in bijlage 'Zoekverantwoording' is de reden voor exclusie van referenties toegelicht.
Resultaten
Het literatuuronderzoek identificeerde geen studie die aan de inclusiecriteria voldeed waarin het effect van (niet-)medicamenteuze behandeling ter preventie van obstipatie is onderzocht bij patiënten in de palliatieve fase die geen opioïden kregen.
| Geen GRADE | Er zijn geen studies gevonden waarin (on)gunstige effecten van (niet-)medicamenteuze behandelingen ter preventie van obstipatie zijn onderzocht bij patiënten in de palliatieve fase die geen opioïden gebruiken. |
|---|
Er is geen literatuur gevonden over preventie van obstipatie bij patiënten in de palliatieve fase, die geen opioïden gebruiken.
De werkgroep is van mening dat een aantal niet-medicamenteuze interventies, die aanbevolen worden bij symptomatische obstipatie ook ingezet kunnen worden om obstipatie bij deze patiëntengroep te voorkomen. Daarbij gaat het om inname van voldoende vezels (tot 35 gr/dag) en vocht (minimaal 1,5 liter/dag), lichaamsbeweging en het scheppen van voorwaarden voor een goede defecatie. De haalbaarheid ervan is wel afhankelijk van de lichamelijke toestand van de patiënt. Bovengenoemde preventieve interventies worden ook aanbevolen door de richtlijn van de ESMO [Larkin 2018]. De werkgroep ziet geen plaats voor abdominale massage of behandeling met laxantia om obstipatie te voorkomen bij patiënten in de palliatieve fase, die geen opioïden gebruiken.