Download hele richtlijn

Acute palliatieve sedatie

Vastgesteld: 16-06-2022
Regiehouder: NHG

Aanbevelingen Overwegingen

Uitgangsvraag

Wat zijn indicaties voor acute palliatieve sedatie en aan welke criteria moet hierbij voldaan worden?

Methode: consensus based (geen systematisch literatuuronderzoek uitgevoerd).

Aanbevelingen

Zet acute palliatieve sedatie in als er sprake is van álle onderstaande criteria:
- Er is een acute levensbedreigende complicatie die niet oorzakelijk of symptomatisch behandeld kan worden;
- De complicatie leidt tot ondraaglijk lijden;
- De verwachting is dat de patiënt binnen enkele minuten/uren zal overlijden als gevolg van de complicatie.
Anticipeer op acute palliatieve sedatie als er een grote kans is dat acute complicaties te verwachten zijn door:
- De mogelijkheid vooraf te bespreken met patiënt of diens eventuele vertegenwoordiger en/of naasten;
- Een (voor alle betrokkenen beschikbaar) plan voor acute sedatie op te stellen dat, zo nodig, meteen uitgevoerd kan worden.

Referenties

Claessens P, Menten J, Schotsmans P, Broeckaert B. Palliative sedation: a review of the research literature. J Pain Symptom Manage. 2008;36(3):310-33.

Cowan Jd, Clemens L, Palmer T. Palliative sedation in a southern Appalachian community. American Journal of Hospice & Palliative Medicine. 2006;23(5):360-8.

de Graeff A, Dean M. Palliative sedation therapy in the last weeks of life: a literature review and recommendations for standards. J Palliat Med. 2007;10(1):67-85.

Hamatani Y, Nakai E, Nakamura E, Miyata M, Kawano Y, Takada Y, et al. Survey of palliative sedation at end of life in terminally ill heart failure patients ― a single-center experience of 5-year follow-up ―. Circ. J. 2019;83(7):1607-11.

Hamatani Y, Nakai E, Nakamura E, Miyata M, Kawano Y, Takada Y, Anchi Y, Funabashi S, Hirayama A, Kuroda K, Amano M, Sugano Y, Anzai T, Izumi C. CORRIGENDUM: Survey of Palliative Sedation at End of Life in Terminally Ill Heart Failure Patients - A Single-Center Experience of 5-Year Follow-up. Circ J. 2019;83(11):2389. Erratum for: Circ J. 2019 Jun 25;83(7):1607-1611.

Morita T, Chinone Y, Ikenaga M, Miyoshi M, Nakaho T, Nishitateno K, et al. Efficacy and safety of palliative sedation therapy: a multicenter, prospective, observational study conducted on specialized palliative care units in Japan. J Pain Symptom Manage. 2005;30(4):320-8.

Won Y.-W, Chun H.S, Seo M, Kim R.B, Kim J.H, Kang J.H. Clinical Patterns of Continuous and Intermittent Palliative Sedation in Patients With Terminal Cancer: A Descriptive, Observational Study. J. Pain Symptom Manage. 2019;58(1):65-71.

Overwegingen

Acute palliatieve sedatie is een bijzondere vorm van continue palliatieve sedatie die kan worden ingezet in geval van (sub)acuut ontstane, zeer ernstige refractaire symptomen in de palliatieve fase, waaraan de patiënt vrijwel zeker op zeer korte termijn (minuten-uren) zal komen te overlijden en waardoor overleg met de patiënt of diens vertegenwoordiger over het inzetten van de palliatieve sedatie meestal niet mogelijk is.

Acute palliatieve sedatie kan worden toegepast bij een patiënt als:

er sprake is van een acute levensbedreigende complicatie, die niet oorzakelijk of symptomatisch behandeld kan worden, zoals:
- dreigende verstikking door afsluiting van de grote luchtwegen, corpus alienum, sputumplug of bloed;
- acute heftige verbloeding ('blow-out', vooral in KNO-gebied en longen);
- acute cerebrale inklemming met opistotonus (tetanische kramp van de rugspieren) en strekkrampen van de extremiteiten
- acuut longoedeem, hartinfarct, aneurysma dissecans, massale longembolieën, spanningspneumothorax;
én de complicatie tot ondraaglijk lijden leidt;
én ingeschat wordt dat de patiënt binnen minuten tot hooguit enkele uren zal komen te overlijden als gevolg van de complicatie.

In een aantal gevallen is het optreden van de genoemde complicaties een te verwachten scenario. Het advies is hierop te anticiperen door:

de mogelijkheid van het optreden ervan vooraf te bespreken met de patiënt (of diens vertegenwoordiger wanneer de patiënt wilsonbekwaam ter zake is) en naasten (indien mogelijk en gewenst) en de betrokken zorgverleners;
een plan te maken voor een eventuele acute palliatieve sedatie met instructies over medicatie, dosering en wie de medicatie mag toedienen (arts, physician assistant, verpleegkundig specialist en/of verpleegkundige/verzorgende en eventueel naasten) voor het geval de complicatie zich voordoet;
er voor te zorgen dat dit plan beschikbaar is voor (waarnemende) zorgverleners, patiënt of diens vertegenwoordiger en naasten en dat de benodigde medicatie en materialen aanwezig zijn.

Acute palliatieve sedatie wordt in principe doorgezet tot aan het moment van overlijden, wat meestal op zeer korte termijn volgt. Als tegen de verwachting in de complicatie niet snel leidt tot de dood, wordt de indicatiestelling voor voortzetting van de sedatie heroverwogen.

Bij een acute levensbedreigende complicatie worden de volgende maatregelen genomen:

zorg ervoor dat er iemand bij de patiënt blijft;
alarmeer andere zorgverleners;
waarschuw de naasten;
zet de patiënt in een zo comfortabel mogelijke positie (bijvoorbeeld halfzittend, zijligging);
bij dreigende verstikking: controleer op corpus alienum, zuig zo nodig tracheostoma uit.
bij verbloeding: vang bloed zo mogelijk op met donkere (hand)doeken;
zorg ervoor dat de benodigde medicatie (zie module Medicatie) bij de hand is.

Ook als de patiënt niet bij bewustzijn is, kan acute palliatieve sedatie overwogen worden, als er op dat moment sprake is van ondraaglijk lijden, of als er een hoog risico is dat er ondraaglijk lijden zal ontstaan. In dat geval kan acute palliatieve sedatie gestart worden.

De complicatie die aanleiding is voor een acute palliatieve sedatie kan een traumatische ervaring zijn, zowel voor de naasten als voor de betrokken zorgverleners. Het advies is om met de betrokkenen in een nagesprek het beloop en de wijze waarop gehandeld werd alsmede de emoties te bespreken.