Op Palliaweb wordt gebruik gemaakt van cookies. De site functioneert het beste als je de cookies accepteert. Meer informatie over onze cookies vind je hier.
Angst is een gevoel verbonden met dreiging van gevaar en onheil. Het onderscheid tussen normale en pathologische angst bij patiënten met een levensbedreigende ziekte wordt bepaald door de mate waarin het dagelijks functioneren wordt verstoord.
Er wordt onderscheid gemaakt tussen:
reactieve angst: gevoelens van beklemming en vrees als reactie op dreigend onheil of gevaar
angststoornis door een somatische aandoening en/of een middel: angst als direct gevolg van een lichamelijke ziekte of een geneesmiddel
(andere) angststoornissen (zijn meestal pre-existent): vormen van angst die een hoge lijdensdruk veroorzaken en/of continu aanwezig zijn en/of het dagelijks functioneren belemmeren
In de palliatieve fase gaat het met name om reactieve angst en angststoornissen door een somatische aandoening en/of een middel. Angst gaat vaak samen met depressie.
Gevolgen
Uitingsvormen van angst kunnen zijn: moeheid, spanning, transpireren, hartkloppingen, kortademigheid, duizeligheid, frequente mictie, diarree, slikproblemen, rillingen, verhoogde prikkelbaarheid en slaapproblemen.
Oorzaken
Reactieve angst kan uitgelokt worden door ziektegerelateerde, karakterologische en existentiële factoren. Wanneer de patiënt en zijn naasten zich realiseren dat het einde nadert, worden ze geconfronteerd met onzekerheden en existentiële vragen en spelen angsten voor het komende lijden, onzekerheid en verlies van controle, autonomie en waardigheid vaak een rol.
Een angststoornis door een somatische aandoening en/of een middel kan veroorzaakt worden door:
pijn
kortademigheid; hierbij staat de angst om te stikken vaak op de voorgrond
onttrekking van alcohol, benzodiazepinen, opioïden, nicotine
koorts
delier
Diagnostiek
anamnese en lichamelijk onderzoek
gebruik van meetinstrumenten, bijv. het Utrecht Symptoom Dagboek en/of de Hospital Anxiety and Depression Scale (HADS (zie hieronder))
evt. laboratoriumonderzoek of CT-scan hersenen
evt. consult van een psycholoog of psychiater
Beleid
Indien de angst binnen normale grenzen valt, stel de patiënt dan gerust. Angst wordt soms echter onvoldoende behandeld omdat het beschouwd wordt als een normale reactie en/of omdat gedacht wordt dat het niet behandelbaar is.
Behandeling van de oorzaak
behandeling van pijn, kortademigheid, koorts, delier, hypercalciëmie, endocriene stoornissen of hersenmetastasen
aanpassing (dosisvermindering of staken) van medicatie
bij onttrekking van medicamenten of nicotine: hervatten van medicatie resp. nicotinepleister
Niet-medicamenteus
Reactieve angst heeft vaak geen aparte behandeling nodig. Een luisterend oor geeft de patiënt al veel lucht en ruimte. Benoem dat gevoelens van angst normaal zijn in de situatie van de patiënt. Bespreek met de patiënt welke lichamelijke, psychische, sociale en existentiële factoren van invloed zijn op zijn angst en hoe hiermee omgegaan kan worden. Geef informatie over het te verwachten ziektebeloop.
Zorg voor een veilige omgeving met aandacht voor onder- of overprikkeling.
Bied ademhalings- en ontspanningsoefeningen aan.
Schakel zo nodig een fysiotherapeut of geestelijk verzorger in.
Overweeg gedragsmatige en cognitieve interventies.
Medicamenteus
indien geen contra-indicaties voor benzodiazepinen: start met lorazepam 3 dd 0,5-2 mg, oxazepam 3 dd 5-10 mg of alprazolam 2 dd 0,25-1 mg
indien niet voldoende effect of contra-indicaties voor benzodiazepinen: trazodon 25-100 mg a.n. of mirtazapine 7,5-30 mg a.n. als slaapmedicatie
als alternatief: quetiapine 12,5-25 mg a.n., olanzapine 2,5-5 mg a.n. of haloperidol 0,5-2 mg a.n.
bij angststoornis of een combinatie van angst en depressie: SSRI's, bijv. citalopram (2-20 mg dd) of sertraline
Evaluatie
door arts of verpleegkundige
zo nodig meerdere gesprekken om de mate van angst en het beloop te vervolgen
maak evt. gebruik van het Utrecht Symptoom Dagboek en/of de HADS
minimaal wekelijks en zo nodig vaker
bij onvoldoende effect: consult van een psycholoog, psychiater of geestelijk verzorger
Het is bekend dat emoties bij de meeste ziektes een belangrijke rol spelen.
Deze vragenlijst dient ervoor om te weten te komen hoe u zich voelt. Lees iedere vraag goed door en geef uw antwoord aan met een kruisje in het hokje dat het beste weergeeft hoe u zich gedurende de afgelopen week gevoeld heeft.
Denk niet te lang na over een antwoord. Het gaat bij deze uitspraken om uw eigen indruk. Er bestaan geen foute antwoorden, elk antwoord is goed, zolang het maar uw eigen indruk weergeeft.
Ik voel me gespannen:
0 Meestal
0 Vaak
0 Af en toe, soms
0 Helemaal niet
Ik heb het gevoel dat alles moeizamer gaat:
0 Bijna altijd
0 Heel vaak
0 Soms
0 Helemaal niet
Ik geniet nog steeds van de dingen waar ik vroeger van genoot:
0 Zeker zo veel
0 Wel wat minder
0 Duidelijk minder
0 Eigenlijk nauwelijks nog
Ik heb een soort angstig gespannen gevoel in mijn buik:
0 Helemaal niet
0 Soms
0 Vrij vaak
0 Heel vaak
Ik heb een soort angstgevoel alsof er iets vreselijks zal gebeuren:
0 Ja zeker, en vrij erg
0 Ja, maar niet zo erg
0 Een beetje, maar het hindert me niet
0 Helemaal niet
Het interesseert me niet meer hoe ik eruit zie:
0 Inderdaad, helemaal niet meer
0 Niet meer zoveel als eigenlijk zou moeten
0 Het interesseert me wel, maar iets minder dan vroeger
0 Het interesseert me nog net zoveel als vroeger
Ik kan best lachen en de dingen van de vrolijke kant zien:
0 Net zoveel als vroeger
0 Nu wel wat minder
0 Duidelijk minder
0 Helemaal niet
Ik ben onrustig en voel dat ik iets te doen moet hebben:
0 Inderdaad, heel duidelijk
0 Duidelijk
0 Enigszins
0 Helemaal niet
Ik maak me ongerust:
0 Heel vaak
0 Vaak
0 Af en toe, maar niet zo vaak
0 Heel soms
Ik verheug me van te voren op de dingen die komen gaan:
0 Net zoveel als vroeger
0 Een beetje minder dan vroeger
0 Veel minder dan vroeger
0 Bijna nooit
Ik voel me opgewekt:
0 Helemaal niet
0 Heel af en toe
0 Soms
0 Meestal
Ik raak plotseling in paniek:
0 Inderdaad, zeer vaak
0 Tamelijk vaak
0 Soms
0 Helemaal nooit
Ik kan best rustig zitten en me ontspannen:
0 Jazeker
0 Meestal
0 Af en toe
0 Helemaal niet
Ik kan van een goed boek genieten, of van zoiets als een radio- of televisie programma:
0 Vaak
0 Tamelijk vaak
0 Af en toe
0 Heel zelden
Wilt u nu controleren of u alle vragen beantwoord heeft?
Scoreformulier HADS
A.S. Zigmond en R.P. Snaith (vertaald door F.Pouwer, F.J. Snoek en H.M. van der Ploeg) [1983]
Afzonderlijke scores boven de 8 of gezamenlijke score boven de 12 geven aanleiding tot verdere exploratie klachten cq consult psycholoog/psychiater.
Ik voel me gespannen:
0 Meestal = 3
0 Vaak = 2
0 Af en toe, soms = 1
0 Helemaal niet = 0
Ik heb het gevoel dat alles moeizamer gaat:
0 Bijna altijd = 3
0 Heel vaak = 2
0 Soms = 1
0 Helemaal niet = 0
Ik geniet nog steeds van de dingen waar ik vroeger van genoot:
0 Zeker zo veel = 0
0 Wel wat minder = 1
0 Duidelijk minder = 2
0 Eigenlijk nauwelijks nog = 3
Ik heb een soort angstig gespannen gevoel in mijn buik:
0 Helemaal niet = 0
0 Soms = 1
0 Vrij vaak = 2
0 Heel vaak = 3
Ik heb een soort angstgevoel alsof er iets vreselijks zal gebeuren:
0 Ja zeker, en vrij erg = 3
0 Ja, maar niet zo erg =2
0 Een beetje, maar het hindert me niet =1
0 Helemaal niet = 0
Het interesseert me niet meer hoe ik eruit zie:
0 Inderdaad, helemaal niet meer = 3
0 Niet meer zoveel als eigenlijk zou moeten = 2
0 Het interesseert me wel, maar iets minder dan vroeger = 1
0 Het interesseert me nog net zoveel als vroeger = 0
Ik kan best lachen en de dingen van de vrolijke kant zien:
0 Net zoveel als vroeger = 0
0 Nu wel wat minder = 1
0 Duidelijk minder = 2
0 Helemaal niet = 3
Ik ben onrustig en voel dat ik iets te doen moet hebben:
0 Inderdaad, heel duidelijk = 3
0 Duidelijk = 2
0 Enigszins = 1
0 Helemaal niet = 0
Ik maak me ongerust:
0 Heel vaak = 3
0 Vaak = 2
0 Af en toe, maar niet zo vaak = 1
0 Heel soms = 0
Ik verheug me van te voren op de dingen die komen gaan:
0 Net zoveel als vroeger = 0
0 Een beetje minder dan vroeger = 1
0 Veel minder dan vroeger = 2
0 Bijna nooit = 3
Ik voel me opgewekt:
0 Helemaal niet = 3
0 Heel af en toe = 2
0 Soms = 1
0 Meestal = 0
Ik raak plotseling in paniek:
0 Inderdaad, zeer vaak = 3
0 Tamelijk vaak = 2
0 Soms = 1
0 Helemaal nooit = 0
Ik kan best rustig zitten en me ontspannen:
0 Jazeker = 0
0 Meestal = 1
0 Af en toe =
0 Helemaal niet = 3
Ik kan van een goed boek genieten, of van zoiets als een radio- of televisie programma:
0 Vaak = 0
0 Tamelijk vaak = 1
0 Af en toe = 2
0 Heel zelden = 3
Vernieuwde weergave Pallialine
Zoals u ziet heeft Pallialine een nieuw uiterlijk gekregen. Aan de inhoud van de richtlijnen is niets gewijzigd.
