Cookies

Op Palliaweb wordt gebruik gemaakt van cookies. De site functioneert het beste als je de cookies accepteert. Meer informatie over onze cookies vind je hier. 

Toestaan Weigeren
Download hele richtlijn

Luisteren naar muziek

  • Vastgesteld: 15-06-2023
  • Regiehouder: V&VN

Muziek inzetten

Of muziek luisteren op prijs gesteld wordt, moet uiteraard worden overlegd met de patiënt of met de mantelzorgers als de patiënt het zelf niet kan aangeven. Het vinden van opgenomen muziek is tegenwoordig zelden een probleem. Met de komst van diensten als Spotify, Apple Music, Vimeo en YouTube is het mogelijk om muziek te vinden en overal te luisteren. Samen met de patiënt en/of mantelzorgers kan er op deze onlinekanalen een eigen speellijst/playlist gemaakt worden. Dit is een verzameling favoriete video’s of muziek welke je achter elkaar kunt doorspelen.
Aandachtspunt: Bij gratis muziekdiensten wordt de muziek afgewisseld met reclame. Dit kan als storend worden ervaren. Regelmatig hebben patiënten of naasten toegang tot een betaalde dienst en is het raadzaam (tijdelijk) hier gebruik van te maken.
Het doel van muziek luisteren in de palliatieve fase kan verschillen van ontspanning of afleiding, het vinden van herkenning, samen plezier hebben met naasten, tot praten over gedachten en gevoelens en voorbereiden op de uitvaart. De keuze van de muziek dient  te worden afgestemd op het beoogde doel.

Scholing om genoemde interventies uit te voeren:

Niet van toepassing

Er kan geluisterd worden naar voorkeursmuziek, dit is muziek die een patiënt zelf uitkiest, omdat hij er graag naar luistert. Wanneer het doel van het muziek luisteren echter meer gericht is op ontspanning, dan blijkt uit onderzoek dat muziek met een puls tussen de 60 en 80 beats per minuut het meest effect heeft op verminderen van spanning. Ook zijn er verwachtingen dat muziek zonder veel verschillen in geluidssterkte en sfeer een positieve invloed hebben op het ervaren van minder spanning. Voorkeursmuziek kan dan minder geschikt zijn.

Ter inspiratie 2 afspeellijsten:
“Rustige muziek instrumentaal”
“Rustige muziek met tekst”
Om tot een nog diepere ontspanning te komen, kunnen er ook ademhalingsoefeningen gedaan worden, geleide meditaties of beelden bekeken worden die positieve associaties oproepen, zoals foto's van de natuur of van familie. 

Materialen:
Er kan gebruik gemaakt worden van de volgende hulpmiddelen:

  • Draagbare audioapparatuur (iPod, mobiel, tablet e.d.) of cd-speler.

Deze kan geplaatst worden binnen het bereik van de patiënt, bij voorkeur met afstandsbediening. Het verdient aanbeveling dat de patiënt zelf het apparaat kan bedienen. 

  • Koptelefoon of oortjes.

Alleen te gebruiken als de ruimtelijke situatie hiertoe aanleiding geeft (aanwezigheid van medepatiënten of medebewoners, ter overstemming van omgevingsgeluiden) en als de patiënt dit gewend is of aangeeft het gebruik van een koptelefoon prettig te vinden. Luisteren zonder koptelefoon heeft in principe de voorkeur. Hiervoor kan bijvoorbeeld een bluetooth-speaker gebruikt worden. Het ruimtelijk akoestisch effect ondersteunt de werking van de muziek. Dit is vooral van belang bij angst, desoriëntatie en neiging tot sociale isolatie. 

Het is raadzaam om, als in de terminale fase de interventie muziek luisteren wordt aangeboden, de patiënt regelmatig enkele minuten te observeren of deze niet onrustig wordt.

Indicaties:

  • symptomen van angst;
  • depressie;
  • vermoeidheid;
  • pijn;

in overleg met de patiënt en/of familie. 

Contra-indicaties:
Muziek kan verschillende emoties oproepen en troostend en rustgevend zijn. Naast positieve emoties kan muziek soms ook spanning of onprettige herinneringen oproepen. Er is een vergroot risico op negatieve ervaringen of overprikkeling bij: 

  • delier;
  • psychose;
  • PTSS: bij vermoeden van (psychisch) trauma is het raadzaam muziek luisteren alleen in te zetten in overleg met naasten/patiënt of bij twijfel een muziektherapeut te consulteren. Ook kan het helpen de patiënt regie te geven in het maken van de keuzes naar welke muziek er geluisterd wordt. 
     

De werking van het luisteren naar muziek is onderwerp geweest van veel wetenschappelijke studies in de afgelopen jaren. Maar ook zonder wetenschappelijk onderzoek zullen de meeste mensen zelf hebben ervaren wat muziek teweeg kan brengen: het haalt herinneringen en bepaalde gevoelens naar boven, kan helpen om angst en stress te verminderen, een gevoel van ontspanning creëren en kan troostend werken of juist vrolijk maken. Voor sommige mensen kan muziek zelfs helpen om fysieke pijn te verminderen of te beheersen. Muziek kan een krachtig middel zijn. Het kan emoties oproepen en mensen helpen om gevoelens van verdriet, angst of eenzaamheid te uiten en te begrijpen, het kan ook bijdragen aan een gevoel van verbondenheid met anderen.

Er zijn verschillende manieren om muziek in te zetten in de palliatieve fase:
a.    muziektherapie
b.    luisteren naar muziek

Ad a.
Muziektherapie is een erkende vorm van vaktherapie voor onder andere zieke volwassenen. De toepassing hiervan kan de kwaliteit van leven helpen verbeteren, symptomen verminderen en het (gedeeltelijk) herstelproces bevorderen. Muziektherapie in de palliatieve zorg wordt toegepast om patiënten te ondersteunen bij mentale hulpvragen rondom het levenseinde en kan een middel zijn om iets na te laten aan de nabestaanden, zoals een zelfgeschreven lied, met eventueel een opname van de hartslag, (zie ook Heartbeatsong). In de muziektherapie is er onderscheid tussen actieve muziektherapie – waarbij de patiënt binnen zijn mogelijkheden zelf muziek maakt door te zingen, op een instrument te spelen of te improviseren – en receptieve muziektherapie – waarbij geluisterd wordt naar door een muziektherapeut gespeelde muziek of opgenomen muziek.
Muziektherapie wordt aangeboden door een erkend muziektherapeut, te vinden via muziektherapie.nl. Muziektherapie valt buiten de context van deze handreiking. 

Ad b.
Bij het luisteren naar muziek onderscheiden we het luisteren naar live gespeelde muziek en het luisteren naar opgenomen muziek.
Live gespeelde muziek wordt toegepast bijvoorbeeld met zang, gitaar-, harp- of cellomuziek, ten gehore gebracht door professionele muzikanten of muziektherapeuten en speelt enigszins in op de reactie van de patiënt. Voorbeelden zijn ‘Muziek aan Bed’, 'Bedside Singers' – en zelfs op de IC is muziek aan bed mogelijk, zie 'MuzIC'.
In deze handreiking gaan we in op de rol van luisteren naar opgenomen muziek als complementaire interventie in de palliatieve fase. 

Veel onderzoek naar het effect van muziek in de palliatieve fase betreft muziektherapie door een erkend muziektherapeut [Zeng 2018, Gao 2019, Nyashanu 2021, Perez-Eizaguirre 2021] of live muziek door muzikanten [Peng 2019, Pommeret 2019]. In de literatuur maakt men dus onderscheid tussen muziektherapie en de meer passieve vorm van luisteren naar muziek (in de Engelstalige literatuur aangeduid als music medicine intervention).
Een Cochrane review uit 2010 naar muziekinterventies voor end-of-life care omvatte vijf studies (met in totaal 175 participanten) die alle muziektherapie betroffen en niet luisteren naar muziek [Bradt 2010]. Dezelfde auteurs publiceerden in 2021 een Cochrane review over de effecten van muziektherapie voor kankerpatiënten [Bradt. 2021]. Deze omvatte 81 studies met 5576 participanten, waarvan 74 studies volwassen patiënten betroffen. De effecten van luisteren naar muziek werden onderzocht in 43 RCT’s met volwassen patiënten. Het ging hierbij om symptoombestrijding of uitkomsten zoals angst (n=19 trials), hartslag (n=9), depressie en pijn (ieder n=7) en in mindere mate om vermoeidheid (n=3), bloeddruk (n=3), kwaliteit van leven (n=3) en stemming (n=2). Het luisteren naar muziek bleek uit de meta-analyses een significante vermindering te geven van angst, depressie, pijn en vermoeidheid. Wel moet aangetekend worden dat er grote spreiding was in effectgrootte tussen de studies. Bij een deel van de studies kon een vergelijking worden gemaakt tussen het effect van zelfgekozen muziek door de patiënt of muziek gekozen door de onderzoeker. Hierbij waren de verschillen in effect op de uitkomsten angst, depressie en pijn niet significant. 
In een mixed methods studie onder 15 hospice patiënten en 5 familieleden [Johnston 2022] werd de patiënten gevraagd één maal per dag gedurende zeven dagen een zelfgekozen speellijst te beluisteren. Deze interventie werd als positief ervaren, met name om de familiebanden te versterken als er gezamenlijk naar de muziek werd geluisterd.
In een focusgroepstudie van De Witte [2020] onder muziektherapeuten die werkten met volwassenen met milde cognitieve beperkingen zijn de effecten van een muziekinterventie op stress in kaart gebracht. De muziektherapeuten maakten onderscheid tussen fysiologische stress en psychologische stress en positieve effecten werden vooral gevonden voor psychologische stress (angst, onrust, nervositeit) – deze kenmerken van stress worden ook in de palliatieve fase genoemd. 

Bradt, J. and C. Dileo (2010). "Music therapy for end-of-life care." Cochrane Database Syst Rev(1): CD007169.

Bradt, J., C. Dileo, K. Myers-Coffman and J. Biondo (2021). "Music interventions for improving psychological and physical outcomes in people with cancer." Cochrane Database Syst Rev 10: CD006911.

de Witte M, Lindelauf E, Moonen X, Stams GJ, van Hooren S. Music Therapy Interventions for Stress Reduction in Adults With Mild Intellectual Disabilities: Perspectives From Clinical Practice. Front Psychol. 2020 Dec 10;11:572549. doi: 10.3389/fpsyg.2020.572549. PMID: 33362637; PMCID: PMC7759728.

Gao, Y., Y. Wei, W. Yang, L. Jiang, X. Li, J. Ding and G. Ding (2019). "The Effectiveness of Music Therapy for Terminally Ill Patients: A Meta-Analysis and Systematic Review." J Pain Symptom Manage 57(2): 319-329.

Johnston, B., F. Bowman, E. Carduff, F. Donmez, A. Lowndes and A. McKeown (2022). "'Playlist for Life' at the end of life: a mixed-methods feasibility study of a personalised music listening intervention in the hospice setting." Pilot Feasibility Stud 8(1): 32.

Nyashanu, M., D. Ikhile and F. Pfende (2021). "Exploring the efficacy of music in palliative care: A scoping review." Palliat Support Care 19(3): 355-360.

Peng, C. S., K. Baxter and K. M. Lally (2019). "Music Intervention as a Tool in Improving Patient Experience in Palliative Care." Am J Hosp Palliat Care 36(1): 45-49.

Pérez-Eizaguirre, M. and E. Vergara-Moragues (2021). "Music Therapy Interventions in Palliative Care: A Systematic Review." J Palliat Care 36(3): 194-205.

Pommeret, S., J. Chrusciel, C. Verlaine, M. Filbet, C. Tricou, S. Sanchez and L. Hannetel (2019). "Music in palliative care: a qualitative study with patients suffering from cancer." BMC Palliat Care 18(1): 78.

Zeng, Y. S., C. Wang, K. E. Ward and A. L. Hume (2018). "Complementary and Alternative Medicine in Hospice and Palliative Care: A Systematic Review." J Pain Symptom Manage 56(5): 781-794 e784.