Aromazorg

Eenvoudige toepassingen met essentiële oliën 
Het is belangrijk om altijd een anamnese af te nemen en de keuze, bereiding en frequentie van inzetten van de toepassing daaraan aan te passen. Inventariseer vooraf of er aandoeningen of kenmerken bij de patiënt zijn waarbij deze interventie niet of slechts onder bepaalde voorwaarden toegepast mag worden;
Elke essentiële olie en CO2-extract heeft zijn eigen doseringsadvies. Bij gebruik op de huid worden essentiële oliën nooit puur c.q. onverdund gebruikt, maar in een laag percentage opgelost in een basisolie. Raadpleeg de gebruiksaanwijzing of literatuur voor het juiste percentage of dosering. Voorbeelden van basisoliën zijn amandelolie, sesamolie van wit ongeroosterd zaad en Calendula olie. 

Schrijf het recept c.q. de bereidingswijze altijd zorgvuldig op. Evalueer het resultaat en rapporteer zorgvuldig. Aanpassingen kunnen nodig zijn. 

We beschrijven de volgende aromatische toepassingen in/met: 
a.    verdamping
b.    inhalatie 
c.    bereiding huid- of massageolie 
d.    lichaamsverzorging 
e.    baden (incl. voet- en handbaden) 
f.    kompressen 

Ad a. verdampen 

Verdamping kan via een tissue of geursteentje tot een elektrische diffuser, al dan niet gebruik makend van water in het apparaat. Breng allereerst het doel van de behandeling in kaart en de aandoeningen of kenmerken van de patiënt waarbij bepaalde geuren (beter) niet toegepast kunnen worden. Over het algemeen wordt geadviseerd met 1-2 druppels van de gekozen essentiële olie (of combinatie daarmee) te starten in de gemiddelde patiëntenkamer. Daarna kan naar gelang de uitwerking en wens bij-gedruppeld worden. 

Ad b. inhalatie

Het inhaleren van essentiële oliën via inhaler of aromapatch geeft een directer en persoonlijker effect op de ontvanger. Inhaleren is bij juist gebruik veilig, heeft snel effect en biedt comfort [Aćimović 2021, Kerkhof 2020]. 
Uiteraard moeten van tevoren doel en toepassing in kaart worden gebracht. 
Persoonlijke inhalers zijn vooral prettig omdat ze open en dicht gedraaid kunnen worden naar gelang de eigen wensen. Ze geven een gevoel van eigen regie en controle over de situatie. Afhankelijk van de gekozen olie(en) kunnen de inhalers enkele weken tot maanden gebruikt worden. 

Aromapatches vormen eveneens een praktische toedieningsweg. Aromapatches zijn absorberende viltjes waarin 1-3 druppels essentiële olie passen. De viltjes bevinden zich op een speciaal membraan dat met een siliconen kleeflaagje in de buurt van de neus van de ontvanger wordt aangebracht, meestal op de borstkas. Ze worden blanco verkocht, waardoor de eigen gekozen geur toegepast kan worden. Het is een praktische oplossing voor patiënten met een laag of afwezig bewustzijn, bij cognitieve of fysieke beperkingen die het begripsvermogen of de handfunctie beperken. 
Aromapatches zijn een alternatief voor wattenbolletjes of tissues, die het risico op blootstelling aan pure essentiële olie op de huid, of kussen(sloop) met zich meebrengen. 
Start met 1 druppel tegelijk van een geschikte olie en breng aan op de bovenkleding. 

Voor een eenvoudige inhalatie bij lichte misselijkheid voor volwassenen: 

• Kies voor een combinatie van 40% gember CO2-total, 30% pepermunt EO, 20% lavendel EO en 10% sinaasappel EXP en meng de gewenste hoeveelheid in een pipetflesje van bijvoorbeeld 5ml. 
• Druppel hiervan 1-2 druppels hiervan op een aromapatch (herhaal zo nodig elke 6-12 uur), of kies voor een inhaler:
• Een inhaler voor volwassenen bevat vaak in totaal 25 druppels essentiële olie of combinatie daarmee (mede afhankelijk van hoe lang de inhaler ongeveer gebruikt zal worden), met daaraan toegevoegd 3-4 druppels jojoba om de geur te stabiliseren.

Bij aromatische massage (zie ook Uitvoering Massage) wordt de essentiële olie toegevoegd aan een voor de patiënt geschikte basisolie, bijvoorbeeld amandelolie, sesamolie of andere basisolie.
Bijvoorbeeld 1% lavendel EO en 1% sinaasappel EXP in een ontspannende, angst en stemming verlichtende hand- en/of voetmassage.

Ad c bereiding huid- of massageolie 

Kies een inhoudsmaat die aansluit op het doel. Af en toe een korte inwrijving vergt een andere inhoudsmaat dan een dagelijkse voet- en beenmassage. Een goede anamnese is onontbeerlijk.
Heel algemeen gezegd wordt voor massage voor volwassenen vaak een oplossing van tussen de 0, 5 en 3% gebruikt, d.w.z. ca. 10 tot 75 druppels op een flesje basisolie van 100ml, maar op lokale (pijn)plekken kunnen geschikte oliën hoger gedoseerd worden. Raadpleeg vakliteratuur of een expert voor advies.
Een veelgebruikte inhoudsmaat is 30ml basisolie, waarin voor volwassenen ca. 4 - 23 druppels gedruppeld worden.
Etiketteer en zet altijd de bereidingsdatum en naam van de ontvanger op het flesje. 
Een geurige massageolie kan de band tussen kind en ouder of andere naaste versterken. Eenvoudige massage kan door zorgverleners en naasten worden uitgevoerd mits zij goed geïnstrueerd zijn. Voor informatie over massage verwijzen we naar het deel Massage van deze handreiking. 

Ad d. lichaamsverzorging 

Lichaamsverzorging is een laagdrempelige manier om met essentiële oliën te werken, of kan een aromatische aanvulling zijn als de patiënt te zwak is om massage te ondergaan of van een bad te genieten. 

• Crème

Een goede ongeparfumeerde basiscrème kan goed met enkele druppels essentiële olie of als zodanig toepasbaar CO2-extract worden verrijkt. 
Een voorbeeld van een crème voor een gevoelige en pijnlijke huid bij neuropathie voor volwassenen is: 3% ho-blad EO met 5% lavendel EO in een ongeparfumeerde crème.

• Huidgel 

Aloe veragel (Aloe barbadensis, A. vera) is koelend, hydraterend en geschikt voor de branderig aanvoelende huid. ‘Food grade’ aloë veragel is sterk verzachtend en ideaal om als huidzorgmiddel dienst te doen. Deze gel kan ook in bad gebruikt worden. Gangbare inhoudsmaten zijn 30ml of 50ml. Er kunnen essentiële oliën aan toegevoegd worden. Bij voorkeur worden essentiële oliën eerst in minimaal eenzelfde percentage emulgator (zoals Solubol) gemengd en dan met de aloë veragel. Etiketteer en zet altijd de bereidingsdatum en naam van de ontvanger op het flesje of potje. Een kalmerende, koele jeuk- en pijnstillende huidgel voor volwassenen maak je met 0,5% pepermunt EO en 0,5% ho-blad EO in aloë veragel. 

Ad e. baden 

In warm water zijn is vaak een grote weldaad en kan een ontspannend rustmoment zijn. We kunnen de warmte en omhulling van warm water aanvullen met aromatische oliën. De geuren die door de warmte nog beter vrijkomen worden benut via de huid maar ook via verdamping en geurbeleving. Er is altijd een professionele emulgator nodig om ze goed door het water te helpen verspreiden. 

Koop een professioneel product en vermijd ongeschikte middelen zoals honing, zout of (koffie)melk. De hoeveelheid emulgator (dit kan ook een neutrale badolie zijn) die nodig is verschilt per soort emulgator. Het etiket van het product hoort daarvoor aanwijzingen te geven. Volg deze altijd op. 

Een ontspannende badervaring voor een volwassene in een volbad kun je verrijken met bijvoorbeeld 6 druppels lavendel EO en 4 druppels ho-blad op 30ml goede emulgator, zoals neutrale badolie.

Ad f. kompressen 

Hete kompressen kunnen ook worden verrijkt met essentiële olie. Bereid een inwrijfolie  op basis van anamnese en doel, en wrijf deze in de huid van het gebied waar het kompres wordt aangelegd.
Een fijne ontspannende inwrijfolie voor stress (i.c.m. nekkompres) in 5ml sesamolie (van witte ongeroosterde zaden) maak je met 5-6 druppels lavendel EO.

Eerste hulp bij adverse reacties 
Hier volgen enkele goede methoden om adequaat op probleemsituaties met (essentiële) oliën in te kunnen spelen: 

• Bij onbedoelde inname direct zo veel als mogelijk slokken volvette melk, (koffie)room of vette plantenolie drinken! Nooit laten braken.
• Dep bij huidirritatie met ruime hoeveelheden vette plantenolie, zoals olijfolie of andere neutrale (bad)olie. Telkens opnieuw met verse plantenolie deppen tot de irritatie afneemt.* 
• Gebruik essentiële olie nooit puur op de huid, slijmvliezen of (dicht in de buurt van) de ogen. Is irritatie opgetreden dan als volgt handelen: 
  • dep met ruime hoeveelheden neutrale badolie of een emulgator, desnoods volvette melk of (koffie)room;
  • breng telkens, elke 5-10 minuten opnieuw aan tot de irritatie afneemt;
  • roep medische hulp in bij alle gevallen van ernstige irritatie, onwel of benauwd(er) worden of onbedoelde inname. Toon het flesje met etiket aan de hulpverleners. 
• Wordt iemand onwel van de gekozen geur, dan als volgt handelen:
  • neem hem of haar dan zo mogelijk mee in een andere ruimte en/of bied voldoende frisse lucht;
  • herstelt de persoon zich niet of onvoldoende snel – binnen enkele minuten, breng deze dan in liggende positie met de benen iets omhoog;
  • roep medische hulp in bij alle gevallen van ernstige irritatie, onwel of benauwd(er) worden of onbedoelde inname. Toon het flesje met etiket aan de hulpverleners. 
• Treedt irritatie op van de luchtwegen omdat sommige oliën de luchtwegen irriteren, of bij onvoldoende zorgvuldigheid of een (onverwacht of snel) verslechteren van de patiënt met (een voorgeschiedenis van) astma, COPD of andere long- of luchtwegklachten tot benauwdheid of verergering kunnen leiden:
  • neem hem of haar dan zo mogelijk mee in een andere ruimte en/of bied voldoende frisse lucht;
  • laat hem of haar goed rechtop zitten om de ademhalings-houding te ondersteunen;
  • roep medische hulp in bij alle gevallen van ernstige irritatie, onwel of benauwd(er) worden of onbedoelde inname. Toon het flesje met etiket aan de hulpverleners.