Download hele richtlijn
Tabel A. Gerandomiseerde gecontroleerde studies (RCT’s) waarbij massage (inclusief hand- of voetmassage en buikmassage) is vergeleken met een behandeling zonder massage of een andere interventie
| Studie | Patiënten | N | Vergelijking | Uitkomstmaten | Uitkomst |
| Downey 20091 (VS) |
Palliatieve zorg patiënten (thuis/ hospice) |
167 | Massage rug/nek vs meditatie vs friendly visits 2x/week tot overlijden Door: massage-therapeuten |
Pijn en KvL, wekelijks | Geen verschillen in pijn en KvL tussen massage, meditatie en friendly visits |
| Jane 20111,4,5,6,8 (Taiwan) |
Botmeta-stases (oncologie-afdeling) | 72 | Lichaamsmassage vs social attention (3x in 3-4 dg) Door: getrainde verpleegkundigen |
Pijn, stemming (na 20 min), ontspanning en slaap (na 16-18 uur), direct na iedere interventie |
Op vrijwel alle dagen: in de massagegroep significant minder pijn, betere stemming en meer ontspanning na de massage dan bij social attention. Geen verschillen in slaap |
| Kolcaba 20041 (VS) |
Hospice patiënten | 31 | Handmassage vs usual care (2x/week ged. 3 weken Door: getrainde verpleegkundigen |
Comfort en symptom distress, wekelijks ged. 3 weken | Geen significante verschillen in comfort en symptom distress in de loop van de tijd, en tussen beide groepen op alle meetmomenten |
| Kutner 20081,2,3,5,8 (VS) |
Advanced cancer en pijnscore >4 (hospice) | 348 | Massage op plaats van voorkeur vs simple touch (6x in 2 wk) Door: ervaren massagetherapeuten |
Pijn, stemming, symptom distress en KvL en, direct na de interventie en wekelijks | Gemiddeld verschil pijnscore direct na massage -0,90 (p<0.001), enkele dagen later NS. Gemiddeld verschil stemming direct na massage 0,61 (p<0.001), enkele dagen later NS. Geen verschillen in symptom distress of KvL. |
| Soden 20131,2,3,4,5,6,8 (Engeland) |
Advanced cancer (palliatieve zorg-instelling) | 42 | Rugmassage vs aromatherapie (1x/wk in 4 wk) vs usual care Door: therapeuten |
Pijn, slapen, angst, depressie, symptom distress en KvL, iedere week | Geen significante verandering t.o.v. baseline van pijn, slapen, angst en symptom distress direct na rugmassage of aromatherapie en na 4 weken. Significante afname van depressie direct na rugmassage in week 2 en 4 |
| Toth 20131,4,5,6,8 (VS) |
Advanced cancer (thuis) | 39 | Massage op plaats van voorkeur vs no touch vs usual care (3x in 1 wk) Door: massage-therapeuten |
Pijn, angst, slaap en KvL, direct na laatste interventie en 3 weken later | Geen significante verschillen tussen de drie groepen in pijn, angst en slaap na 1 wk en 1 mnd. Significant verschil in KvL na 1 wk, maar niet na 1 maand |
| Wilkie 20001,3,4,5,6,7,8 |
Advanced cancer (thuis of verpleeghuis) | 28 | Lichaamsmassage (2x/wk in 2 wk) vs usual care Door: massagetherapeuten |
Pijn en KvL, direct na interventie en 3 dagen na vierde interventie | Significante afname van pijn na 1e en 3e massage Geen verschil in pijn en KvL tussen beide groepen na 4e interventie |
| Williams 20051,3,5 (VS) |
AIDS in de laatste levensfase | 58 | Lokale massage (bovenste lichaamshelft of hand of voet of gezicht en hoofd) vs meditatie vs combinatie vs standaardzorg, dagelijks ged. 5 dagen ged. 4 weken Door: massage-therapeut |
KvL en trans-cendentie, direct na 8 en 68 weken | Geen verandering t.o.v. baseline van KvL en transcendentie na 8 en 68 weken bij massage, meditatie en srandaardzorg. Significante verbetering van KvL en transcendentie na 8 en 68 weken t.o.v. baseline bij de gecombineerde interventie. Significante verbetering van KvL en transcendentie na 8 en 68 weken tussen gecombineerde interventie en alle andere groepen |
| Dadura 20171 (Polen) |
Palliatieve zorg patiënten met obstipatie (palliatieve zorg-instelling) | 18 | Buikmassage + fysiotherapie vs fysiotherapie (7 dagen achter elkaar), Door: fysiotherapeut | Obstipatie, 1x/week ged. 8 weken | Geen significant verschil in obstipatie bij buikmassage |
| Lai 20111 (Hong Kong) |
Advanced cancer met obstipatie (oncologie-afdeling) | 45 | Buikmassage vs aroma-buikmassage vs usual care (5 dagen achter elkaar) Door: getrainde verpleegkundigen en aroma-therapeut |
Obstipatie, KvL, direct na laatste interventie | Significante verbetering van obstipatie en KvL in de loop van de tijd alleen in aroma-buikmassage-groep, niet bij buikmassage of usual care. Significante verschillen in obstipatie en KvL tussen aroma-massage, massage en usual care |
| Wang 20154 (Taiwan) |
Patiënten met maligne ascites (oncologie/ MDL-afdeling) |
80 | Buikmassage vs social interaction contact 2x daags gedurende 3 dagen Door: getrainde verpleegkundige |
11 items van de ESAS, baseline en iedere ochtend van de dag na de buikmassage | Significant minder opgeblazen gevoel, depressie, angst en onwelbevinden bij buikmassage. Geen significante verschillen in pijn, vermoeidheid, misselijkheid, sufheid, anorexie en dyspneu |
Symptom distress: de mate waarin de patiënt last heeft van een symptoom
KvL: Kwaliteit van leven
NS: Geen significant verschil tussen experimentele groep en controlegroep
ESAS: Edmonton Symptom Assessment Scale
1 Candy 2020
2 Lopez-Junior 2020
3 Zeng 2018
4 Shin 2016
5 Boyd 2016
6 Lee 2015
7 Vira 2021
8 Richtlijn Pijn bij kanker 2019
Handreiking_Complementaire_Zorg_voor_Volwassenen_Tabel_A-(3).pdf