Cookies

Op Palliaweb wordt gebruik gemaakt van cookies. De site functioneert het beste als je de cookies accepteert. Meer informatie over onze cookies vind je hier. 

Toestaan Weigeren
Download hele richtlijn

Therapeutic Touch en Healing Touch

  • Vastgesteld: 15-06-2023
  • Regiehouder: V&VN

Therapeutic touch (TT) en healing touch (HT) zijn verpleegkundige interventies die gebaseerd zijn op de gedachte dat de mens ook uit energie bestaat en dat deze energie bij ziekte uit balans is. De zorgverlener kan met het toepassen van HT of TT de energievelden (beter) in balans brengen met behulp van handbewegingen en lichte aanraking in combinatie met een intentie op de hele mens en innerlijke rust.
Therapeutic touch is in de Verenigde Staten rond 1975 ontwikkeld door Krieger en Kunz als generieke energetische interventie. Healing touch is in 1980 ontstaan toen Mentgen als aanvulling op TT meerdere energetische technieken uit verschillende tradities bijeenbracht in een programma. Zowel TT als HT zijn als verpleegkundige interventies opgenomen in de veel gebruikte classificatiesystemen NANDA (diagnoses) en de NIC (interventies). Dat geldt niet voor Reiki, een andere energetische interventie, die hier daarom niet besproken wordt.
Belangrijke elementen bij zowel TT als HT zijn de aandachtige houding en de intentie waarmee de zorgverlener de interventie uitvoert. Die aandachtige houding is een voorwaarde om verbinding te maken met de patiënt en diens energieveld. Vervolgens richt de zorgverlener haar of zijn intentie en compassie op de patiënt vanuit een holistische benadering. [Monzillo 2011]. 
 

TT en HT worden uitgevoerd door een zorgverlener of vrijwilliger die hiervoor een (voor verpleegkundigen geaccrediteerde) scholing hebben gevolgd (zie https://www.venvn.nl/afdelingen/complementaire-zorg/agenda/). Als voorbeeld worden de standaard TT interventie en HT voor ontspanning beschreven, zoals het in de meeste situaties gegeven kan worden, terwijl de patiënt zit of ligt. (zie Uitvoering Therapeutic Touch en Uitvoering Healing Touch). Belangrijk is vooral een comfortabele houding van de patiënt die zorgt voor optimale ontspanning.

Bij HT wordt afhankelijk van de klacht voor een specifieke techniek gekozen. Enkele eenvoudige HT-technieken zijn na goede instructie over te dragen aan de patiënt zelf of de mantelzorger. HT duurt, afhankelijk van de gekozen techniek, 4-45 minuten. Meer informatie is te vinden op www.healingtouchbenelux.com.

Er is ook een in de praktijk ontwikkelde TT-interventie voor de stervensfase (zie uitvoering Therapeutic Touch (TT) voor de stervensfase). Deze kan na goede instructie ook door mantelzorgers of vrijwilligers worden toegepast. TT duurt 7-10 minuten. Meer informatie is te vinden op www.therapeutictouch.nl.

Scholing om genoemde interventies uit te voeren:

Sterk aanbevolen

  • Na het volgen van de 5-daagse Basiscursus Therapeutic Touch kun je deze interventie toepassen in je werk, zowel voor ontspanning als voor symptoommanagement.
  • Na het volgen van de 5-daagse Basiscursus Energetische Zorg heb je voldoende kennis om Healing Touch toe te kunnen passen op je werk. 

Algemene werkwijze TT

  • Informeer vooraf waarom en voor welke klacht(en) de patiënt TT wil ontvangen, en welke verwachtingen hij of zij heeft.
  • Leg uit wat je gaat doen.
  • Vertel dat de patiënt zelf altijd kan aangeven te willen stoppen. 
  • Zorg voor privacy en een rustige omgeving. 
  • Help de patiënt een comfortabele houding aan te nemen, zoals ontspannen liggen of zitten, en knellende kleding los te maken.
  • Vraag of de patiënt de ogen dicht wil doen om beter te kunnen ontspannen.
  • Let goed op je eigen houding, met zo weinig mogelijk spanning in je lichaam.
  • Voer vervolgens de vijf stappen van TT uit:
    • Stap 1: centeren (voorbereiding). 
      • Zorg dat je goed in balans staat, laat je adem tot rust komen en richt je aandacht op het moment. 
      • Maak vervolgens verbinding met de patiënt door zacht je handen op diens schouders te leggen. 
      • Zorg dat je gedurende de volgende stappen gecenterd blijft.
    • Stap 2: aftasten (verzamelen van informatie). 
      • Omdat de aanname is dat energie bij een gezonde persoon altijd in beweging is, probeer je met je handen waar te nemen waar de energie gestagneerd is. 
      • Dit doe je door rustige aftastende bewegingen te maken op ongeveer 5 cm van het lichaam, van boven naar beneden, aan de voor- en achterkant. 
      • Als de patiënt ligt, dan tast je alleen de voorkant van het lichaam af, zodat de patiënt zich niet onnodig hoeft in te spannen met draaien. 
    • Stap 3: harmoniseren (interventie). 
      • Hierbij richt je je intentie op een vrijere beweging van de energie, terwijl je langs het lichaam van de patiënt rustige strijkende bewegingen met je handen maakt, van boven naar beneden, aan de voor- en achterkant. 
      • Je kunt daarbij eventueel de rug en de onderbenen en voeten aanraken.
    • Stap 4: activeren (interventie). 
      • Na het harmoniseren dat als doel heeft dat de energie weer beter gaat stromen, kun je het lichaam van de patiënt activeren om zelf weer meer energie op te nemen. 
      • Dit doe je door een hand op de rug te leggen, met de intentie dat het lichaam zelf extra energie kan opnemen. 
      • Met je andere hand zorg je aan de buikzijde voor een goede doorstroming door je hand een aantal keer rustig voor langs de benen naar beneden te bewegen. 
      • Deze stap sla je over als je ‘s avonds TT geeft of als de patiënt zeer zwak is.
    • Stap 5: afronden (evaluatie). 
      • Eventueel tast je het energieveld nog een keer af. 
      • Als de patiënt ontspannen is, maak je met je handen een ononderbroken rustige afrondende beweging, beginnend boven het hoofd naar de benen/voeten, met de intentie dat het de patiënt goed gaat. Je raakt vervolgens licht de schouders aan, zodat de patiënt weet dat je klaar bent.
  • Observeer tijdens de interventie de algemene toestand en het comfort van de patiënt. 
  • Adviseer de patiënt om na de interventie even rust te nemen en water te drinken. 
  • Beschrijf in het zorgdossier waarom en hoe de interventie is toegepast, en welk effect werd ervaren c.q. geobserveerd.

TT voor de stervensfase

  • Informeer vooraf waarom en voor welke klacht(en) de patiënt TT wil ontvangen, en welke verwachtingen hij of zij heeft.
  • Leg uit wat je gaat doen.
  • Vertel dat de patiënt zelf altijd kan aangeven te willen stoppen. 
  • Zorg voor privacy en een rustige omgeving. 
  • Help de patiënt een comfortabele houding aan te nemen, zoals ontspannen liggen of zitten, en knellende kleding los te maken.
  • Vraag of de patiënt de ogen dicht wil doen om beter te kunnen ontspannen.
  • Let goed op je eigen houding, met zo weinig mogelijk spanning in je lichaam.
    • Stap 1: centeren
    • Stap 2: aftasten vervang je door het vasthouden van voeten en handen 
      • Begin met het vasthouden van een voetzool tegen de palm van je hand aan, de andere hand over de bovenvoet heen.
      • Houdt de voet tenminste 1 minuut vast en open vervolgens rustig je handen terwijl je als het ware alle onrust uit de voetzool trekt.
      • Vervolgens houd je de andere voet op dezelfde manier vast. 
      • Ga naast de persoon staan of op een stoel zitten en neem diens hand in jouw handen, de palmen tegen elkaar en de duimen als een slot over elkaar, de andere hand over de rug van de rustende hand. 
      • Houd de hand 1 minuut vast, open je hand dan langzaam en neem als het ware alle overtollige energie en spanning mee.
      • Volg dezelfde stappen met de andere hand. 
    • Stap 3: harmoniseren
      • Vervolgens maak je een rustige, ononderbroken strijkbeweging op ongeveer 10-15 centimeter boven het lichaam, beginnend net boven het hoofd tot aan de voeten, van boven naar beneden. Bij de voeten aangekomen trek je als het ware met allebei de handen de overtollige energie eruit (alsof je een sok uittrekt).
      • De beweging van boven naar beneden kun je een aantal keren herhalen.
    • Stap 4: activeren vervang je door de hand-hart verbinding
      • Om TT af te ronden ga je terug naar de linkerhand (verbinding met het hart), neemt deze in jouw handen, in de gesloten duim positie.
      • Laat met behulp van je intentie energie vanuit jouw handen naar het hart van de patiënt gaan.
      • Eventueel kun je de hand van de patiënt nog zacht en behoedzaam op diens hart leggen en je eigen hand daarover heen.
    • Stap 5: afronden
      • Na enkele minuten leg je zacht de hand terug naast het lichaam en laat je de hand voorzichtig los.
      • Rond in gedachten af of gebruik het toedekken van de patiënt  als afronding.
  • Observeer tijdens de interventie de algemene toestand en het comfort van de patiënt. 
  • Adviseer de patiënt om na de interventie even rust te nemen en water te drinken. 
  • Beschrijf in het zorgdossier waarom en hoe de interventie is toegepast, en welk effect werd ervaren c.q. geobserveerd.

NOOT: TT voor de stervensfase kan ook na goede instructie aan naasten geleerd worden. 

Algemene werkwijze HT 
Deze algemene werkwijze is voor ontspanning (Glymphatic System Support 6-steps (GSS)).

  • Informeer vooraf waarom en voor welke klacht(en) de patiënt HT wil ontvangen, en welke verwachtingen hij of zij heeft. 
  • Leg uit wat je gaat doen.
  • Vertel dat de patiënt zelf altijd kan aangeven te willen stoppen.
  • Zorg voor privacy en een rustige omgeving.
  • Help de patiënt een comfortabele houding aan te nemen, zoals ontspannen liggen of zitten, en knellende kleding los te maken. 
  • Vraag of de patiënt de ogen dicht wil doen om beter te kunnen ontspannen. 
  • Let goed op je eigen houding, met zo weinig mogelijk spanning in je lichaam. 

Voer vervolgens de stappen voor de GSS uit: 

  • Stap 1: centeren (voorbereiding). Zorg dat je goed in balans staat, laat je adem tot rust komen en richt je aandacht op het moment. Maak vervolgens verbinding met de patiënt door zacht je handen op diens schouders te leggen. Zorg dat je gedurende de volgende stappen gecenterd blijft.
  • Stap 2: De 6 stappen van de GSS. Zorg ervoor dat je tijdens de handeling de juiste intentie blijft sturen. Elke handpositie duurt 1 tot 1,5 minuut.
  1. Plaats je handpalmen onderaan de schedelrand en bedek de schedelrand. 
  2. Houd één handpalm op de schedelrand en plaats één handpalm op het voorhoofd.
  3. Vorm kommen met je handpalmen en plaats deze voorzichtig op het voorhoofd en de ogen.
  4. Plaats je handpalmen op de kruin.
  5. Plaats je handpalmen op de slapen met je vingers richting de ogen.
  6. Plaats je handpalmen op de oren en zijkant van de nek.
  • Stap 3: Leg je handen zacht op de schouders van de patiënt en geeft aan dat de interventie is afgelopen. Je geeft de patiënt de tijd en ruimte om in het hier en nu te komen. Vervolgens strijk je met je handen vanaf de knieën naar de voeten om de patiënt te aarden.
  • Observeer tijdens de interventie de algemene toestand en het comfort van de patiënt.
  • Adviseer de patiënt om na de interventie even rust te nemen en water te drinken.
  • Beschrijf in het zorgdossier waarom en hoe de interventie is toegepast, en welk effect werd ervaren c.q. geobserveerd.

NOOT: Het is mogelijk om deze interventie aan de mantelzorger te leren. Op de website van Healing Touch Benelux staat een filmpje met uitleg over GlymPhatic System Support

 

Indicaties:

  • pijn;
  • angst;
  • vermoeidheid;
  • depressie;
  • slaapproblemen;
  • onrust bij dementie.

Contra-indicaties TT en HT:

  • als de patiënt weerstand heeft tegen de interventie;
  •  delier.

Het menselijk energieveld is een concept dat afwijkt van het dominante biomedische paradigma [Matos 2021]. De aanname dat het bestaat sluit echter wel aan bij enkele behandelwijzen, zoals de traditionele Chinese geneeskunde. Ook in verpleegkundige theorieën wordt dit concept beschreven, zoals in de Science of Unitary Human Beings [Rogers 1989, Malinski 2006]. Rogers gaat ervan uit dat de relatie tussen mens en omgeving bestaat uit een voortdurende uitwisseling van energie en informatie. De theorie van de Science of Human Caring beschrijft het energieveld als fundamenteel voor de zorgrelatie [Watson 2008]. In een verpleegkundige conceptanalyse wordt een energieveld dat in balans is gedefinieerd door beweging (‘flow’), ritme, symmetrie en lichte vibratie [Shields 2017]. 
Er zijn weinig gerandomiseerde studies naar TT en HT in de palliatieve fase. De studies die er zijnbetreffen vaak kleine aantallen patiënten en zijn van lage methodologische kwaliteit, zoals van Giasson [1998] waarin 20 patiënten in de palliatieve fase na drie TT interventies een verbetering van welbevinden (op basis van symptomen als pijn, misselijkheid en angst) lieten zien. Ünal Aslan [2022] vond bij patiënten op een palliatieve unit een verbetering van ervaren spiritualiteit en slaapkwaliteit na TT ten opzichte van standaardzorg.
In de meeste studies ontbreken protocollen en/of gestandaardiseerde rapportage waardoor onduidelijk is hoe de interventie is toegepast (Coakley 2012). Soms is de onderzoeker tevens degene die zowel de interventie als de placebo-interventie geeft (Giasson 1998, Aghabati 2008, Tabatabaee 2016). Er zijn geen studies bij andere patiëntgroepen waaruit blijkt dat TT en HT bijwerkingen hebben of niet goed zijn te combineren met standaardzorg. 
In een review includeerde Gonella [2014] één gerandomiseerde studie naar TT en drie naar HT. Deze betroffen 458 patiënten met verschillende soorten kanker, in verschillende stadia. Geen van de studies was geblindeerd. TT gaf een significante vermindering van pijn en vermoeidheid ten opzichte van pseudo-TT en standaardzorg [Aghabati 2008]. HT liet geen overall effect zien op kwaliteit van leven [Cook 2004, Lutgendorf 2010], wel een significante vermindering van depressieve gevoelens [Lutgendorf 2010]. HT gaf bij patiënten met kanker als onmiddellijke post-interventie effecten een significante afname in bloeddruk en pijn en na 4 weken een afname in stemmingsstoornissen en vermoeidheid, met meer innerlijke rust en beter inslapen, maar had geen invloed op misselijkheid en het gebruik van anti-emetica [Post-White 2003]. 
Andere gerandomiseerde studies bij patiënten met kanker laten een afname van depressieve gevoelens na HT zien [Hart 2011], minder pijn en beter slapen na TT [Tabatabaee 2016], en minder misselijkheid na TT [Matourypour 2016], maar geen vermindering van vermoeidheid van HT na radiotherapie bij borstkanker [FitzHenry 2013]. 
 

Aghabati N, Mohammadi E, Pour Esmaiel Z. The effect of therapeutic touch on pain and fatigue of cancer patients undergoing chemotherapy. Evid Based Complement Alternat Med. 2008 Sep;7(3):375-81. doi: 10.1093/ecam/nen006. Epub 2008 Feb 2. PMID: 18955319; PMCID: PMC2887328.

Coakley AB, Barron AM. Energy therapies in oncology nursing. Semin Oncol Nurs. 2012 Feb;28(1):55-63. doi: 10.1016/j.soncn.2011.11.006. PMID: 22281310.

Cook CA, Guerrerio JF, Slater VE. Healing touch and quality of life in women receiving radiation treatment for cancer: a randomized controlled trial. Altern Ther Health Med. 2004 May-Jun;10(3):34-41. PMID: 15154151.

Dossey L. The Royal Touch: A Look at Healing in Times Past. Explor. J. Sci. Heal. 2013;9:121–127. doi: 10.1016/j.explore.2013.03.001.

FitzHenry F, Wells N, Slater V, Dietrich MS, Wisawatapnimit P, Chakravarthy AB. A randomized placebo-controlled pilot study of the impact of healing touch on fatigue in breast cancer patients undergoing radiation therapy. Integr Cancer Ther. 2014 Mar;13(2):105-13. doi: 10.1177/1534735413503545. Epub 2013 Oct 7. PMID: 24105358.

Giasson M, Bouchard L. Effect of therapeutic touch on the well-being of persons with terminal cancer. J Holist Nurs. 1998 Sep;16(3):383-98. doi: 10.1177/089801019801600307. PMID: 9849260.

Gonella S, Garrino L, Dimonte V. Biofield therapies and cancer-related symptoms: a review. Clin J Oncol Nurs. 2014 Oct;18(5):568-76. doi: 10.1188/14.CJON.568-576. PMID: 25253110.

Hart LK, Freel MI, Haylock PJ, Lutgendorf SK. The use of healing touch in integrative oncology. Clin J Oncol Nurs. 2011 Oct;15(5):519-25. doi: 10.1188/11.CJON.519-525. PMID: 21951738; PMCID: PMC3907587.

Lutgendorf SK, Mullen-Houser E, Russell D, Degeest K, Jacobson G, Hart L, Bender D, Anderson B, Buekers TE, Goodheart MJ, Antoni MH, Sood AK, Lubaroff DM. Preservation of immune function in cervical cancer patients during chemoradiation using a novel integrative approach. Brain Behav Immun. 2010 Nov;24(8):1231-40. doi: 10.1016/j.bbi.2010.06.014. Epub 2010 Jun 30. PMID: 20600809; PMCID: PMC3010350.

Matos LC, Machado JP, Monteiro FJ, Greten HJ. Perspectives, Measurability and Effects of Non-Contact Biofield-Based Practices: A Narrative Review of Quantitative Research. Int J Environ Res Public Health. 2021;18(12):6397. Published 2021 Jun 13. doi:10.3390/ijerph18126397.

Malinski VM. Rogerian science-based nursing theories. Nurs Sci Q. 2006 Jan;19(1):7-12; discussion 6. doi: 10.1177/0894318405284116. PMID: 16407593.

Matourypour P, Vanaki Z, Zare Z, Mehrzad V, Dehghan M, Ranjbaran M. Investigating the effect of therapeutic touch on the intensity of acute chemotherapy-induced vomiting in breast cancer women under chemotherapy. Iran J Nurs Midwifery Res. 2016 May-Jun;21(3):255-60. doi: 10.4103/1735-9066.180373. PMID: 27186202; PMCID: PMC4857659.

Monzillo E., Gronowicz G. New Insights on Therapeutic Touch: A Discussion of Experimental Methodology and Design That Resulted in Significant Effects on Normal Human Cells and Osteosarcoma. Explor. J. Sci. Heal. 2011;7:44–51. doi: 10.1016/j.explore.2010.10.001.

Post-White J, Kinney ME, Savik K, Gau JB, Wilcox C, Lerner I. Therapeutic massage and healing touch improve symptoms in cancer. Integr Cancer Ther. 2003 Dec;2(4):332-44. doi: 10.1177/1534735403259064. PMID: 14713325.

Rogers, M. E. (1989). An Introduction to the Theoretical Basis of Nursing. Philadelphia: F. A. Davis.

Shields D, Fuller A, Resnicoff M, Butcher HK, Frisch N. Human Energy Field: A Concept Analysis. J Holist Nurs. 2017 Dec;35(4):352-368. doi: 10.1177/0898010116678709. Epub 2016 Nov 23. PMID: 27881613.

Tabatabaee A, Tafreshi MZ, Rassouli M, Aledavood SA, AlaviMajd H, Farahmand SK. Effect of Therapeutic Touch on Pain Related Parameters in Patients with Cancer: a Randomized Clinical Trial. Mater Sociomed. 2016 Jun;28(3):220-3. doi: 10.5455/msm.2016.28.220-223. Epub 2016 Jun 1. PMID: 27482166; PMCID: PMC4949034.

Ünal Aslan KS, Çetinkaya F. The effects of therapeutic touch on spiritual care and sleep quality in patients receiving palliative care. Perspect Psychiatr Care. 2022 Jan;58(1):374-382. doi: 10.1111/ppc.12801. Epub 2021 Apr 16. PMID: 33861467.

Watson, J. (2008). Nursing. The Philosophy and Science of Caring. New Revised & Updated Edition. Boulder: University Press of Colorado.

Woods DL, Craven RF, Whitney J. The effect of therapeutic touch on behavioral symptoms of persons with dementia. Altern Ther Health Med. 2005 Jan-Feb;11(1):66-74. PMID: 15712768.