Download hele richtlijn
Tabel C. Gerandomiseerde gecontroleerde studies (RCT’s) waarbij gecombineerde ontspanningstechnieken zijn vergeleken met een behandeling zonder ontspanningstechniek bij patiënten in de palliatieve fase en/of met kanker.
| Studie | Patiënten | N | Vergelijking | Uitkomstmaten | Uitkomst |
| Charalambous 2016 (2) Cyprus |
Borst- en prostaatkanker | 208 | Ademoefening, PMR + GI, thuis, instructie door onderzoeker, dagelijks | KvL, pijn, vermoeidheid, misselijkheid en braken, angst en depressie als clustersymptomen, gemeten bij start en 4 weken post interventie | Reductie op alle symptomen |
| Chen (2,3) 2015 Taiwan |
Borstkanker, chemotherapie | 65 | PMR en GI, 20 min, gedurende 7 dagen post-chemotherapie, thuis door patiënt | Angst, depressie, gemeten voor eerste sessie en 10 dagen post-chemotherapie | Minder angst, vermoeidheid, depressie en angst |
| Arathuzik 1994 (1) VS |
Borstkanker (poli-)klinisch |
24 | (1)PMR en GI,1 sessie 75 min, (2)PMR, GI en coping, 1 sessie 120 min vs SZ | Pijn | Geen verschillen in pijnintensiteit, minder pijn in groep 1 en 2 vs controlegroep |
| De Paolis 2019 (1) Italië |
Terminale kanker, hospice | 104 | PMR en GI, 1 sessie, 20 min, vs SZ | Pijn | Vermindering pijnintensiteit in interventiegroep |
| Walker (2,3) 1999 (VK) |
Borstkanker, chemotherapie, ziekenhuis en thuis | 96 | PMR+ GI, minimaal 1x per dag, instructie in ziekenhuis, thuis door patiënt | KvL, stemming, depressie en angst , gemeten voorafgaand aan elke kuur en 3 wk na laatste kuur | Betere stemming en KvL |
| Yoo (2,3) 2005 (Zuid Korea) |
Borstkanker, na operatie, ziekenhuis | 60 | PMR tijdens sessie 1&2, PMR + GI bij volgende sessies, 6 sessies, gegeven door onderzoeker | Angst, depressie, KvL, gemeten na interventie, 3 en 6 maanden post-interventie | Minder angst, depressie en misselijkheid & braken na de interventie, verbetering KvL na 3 (significant) en na 6 maanden |
GI = Guided Imagery
KvL: Kwaliteit van leven
PMR = Progressive Muscle Relaxation
SZ = Standaardzorg
(1) Warth 2020
(2) Kapogiannis 2017
(3) Sinha 2021
Handreiking_Complementaire_Zorg_voor_Volwassenen_Tabel_C.pdf