Jeuk

Samenvatting

Bij ongeveer 1% van de patienten met kanker komt ernstige jeuk voor. Jeuk kan minder gevoeld worden door overstemmen met een andere prikkel, zoals krabben of pijn. Het onderdrukken van pijn kan dan de jeuk verergeren. Er bestaan verschillende oorzaken van jeuk:

• Histamine-gemedieerde jeuk wordt ook wel pruritoceptieve jeuk genoemd. Deze vorm komt veel voor bij huidaandoeningen en reageert goed op antihistaminica.
• Neurogene jeuk komt bij kanker het meest voor. De oorzaak is een centrale dysbalans tussen endorfinen (faciliterend) en serotonine (inhiberend). Dit is vaak het gevolg van lever- of nier dysfunctie. Het is inmiddels bekend dat jeuk bij galwegobstructie niet veroorzaakt wordt door teveel galzure zouten of bilirubine maar door overproductie in de lever van opioiden die dan ook hypo- of zelfs hyperalgesie kunnen veroorzaken en ook jeuk. Overigens is er ook een verband met droge hoest en moeheid.
  Tegen deze jeuk helpen (als een stent in de galwegen niet mogelijk is):
  • morfine-antagonisten als naloxon en naltrexon. NB Kunnen dus opioidgeinduceerde hypalgesie acuut opheffen! Kunnen, ook zonder exogene morfine een abstinentiesyndroom geven.
  • buprenorfine. Dit opioid heeft een hoge affiniteit voor morfinereceptoren terwijl het slechts een zwak effect hierop heeft.
  • Cholestyramine is zelden een goede oplossing: Het smaakt vreselijk en werkt niet bij volledige galwegafsluiting.
• Neurogene jeuk door exogene morfine is vrij zeldzaam. Denk daarbij ook aan de mogelijkheid van allergie voor het conserveermiddel. Te overwegen valt te switchen naar fentanyl dat geen jeuk geeft.
• Spinaal toegediende morfine geeft heel vaak jeuk. Toevoegen van bupivacaine spinaal kan de jeuk doen verdwijnen. Ook werkt ondansetron hierbij. Dit middel heeft geen effect op andere vormen van jeuk.
• Het mechanisme van paraneoplastische jeuk is niet goed bekend. Het gaat waarschijnlijk om een immunologisch fenomeen. Het best werkt antitumortherapie. Een alternatief is paroxetine. In een dosis van 20mg dd werkt het na drie tot vier dagen. Een effect hiervan is in het bijzonder bekend bij polycythaemia vera. Bij de lymfomen worden steroiden nogal eens met succes tegen jeuk gebruikt, terwijl hierbij H2-blokkers zoals cimetidine soms goed werken.
• Op psychogene jeuk wordt in dit artikel niet nader ingegaan.

Locale therapie in de vorm van 4-5dd zalf tegen droge huid kan in alle gevallen toegepast worden. Er is ook beperkte maar goede ervaring met een bad met 0,5kg soda erin opgelost.

Commentaar

Ben Zylicz weet altijd een heldere pathofysiologie te combineren met zeer praktische aanwijzingen.

Over de publicatie

Zylicz, Z., et al (2007). Managing severe pruritus in cancer patients. Eur J Pall Care 2007;14(3):93-95.

Deze bijdrage is onderdeel van e-pal - editie december 2017. Alle e-pal-artikelen staan hier.