Niet-medicamenteuze symptomatische behandeling

Uitgangsvraag

Welke niet-medicamenteuze interventies worden aanbevolen bij koorts bij patiënten in de palliatieve fase?

Methode: consensus-based

Aanbevelingen

• Zorg voor stabiele, koele omgevingstemperatuur. Gebruik eventueel een ventilator.
• Pas koelen (sponzen van de huid met lauw of koud water, gebruik van ice packs of koeldekens) alleen toe bij hyperthermie bij het maligne neuroleptica/serotonerg syndroom.
• Indien koorts gepaard gaat met zweten, overweeg dan de volgende maatregelen:
  • Gebruik katoenen of bamboekleding en beddengoed, regelmatig verschonen.
  • Leg een molton (indien beschikbaar) over matras en kussen.
  • Gebruik geen plastic onderleggers.
  • Probeer huidirritatie en smetten te voorkomen.
  • Zorg voor voldoende inname van vocht (eventueel subcutaan of intraveneus).

Voor deze uitgangsvraag is geen systematisch literatuuronderzoek verricht.

Niet-medicamenteuze interventies kunnen worden ingezet om koorts te verminderen, koorts-geassocieerde klachten zoals malaise, zweten, hoofdpijn, gewrichtspijn en/of spierpijn te verlichten en het comfort van de patiënt te verbeteren. Het gaat vooral om maatregelen om te koelen. Deze omvatten het sponzen van de huid met lauw of koud water, het gebruik van ice packs of koeldekens en het gebruik van een ventilator.

Er is vrijwel geen onderzoek verricht naar het effect van koelen op koorts en op koorts-geassocieerde klachten bij patiënten in de palliatieve fase. Het onderzoek is vooral verricht bij volwassen patiënten op de intensive care en bij kinderen. Onderzoek bij kinderen blijft hier verder buiten beschouwing.

Een systematische review includeerde zes gerandomiseerde studies bij volwassen patiënten met koorts op de intensive care (4), bij neurologische patiënten (1) en bij medische/oncologische patiënten (1) [Chan 2010, Xue 2011]. Vier RCT’s (inclusief de studie bij medische/oncologische patiënten) vergeleken koelen met sponzen, koeldekens of ice packs met niet koelen en vonden geen verschil in het effect op de lichaamstemperatuur. Een studie vond geen verschil in de tijd tot normalisering van de lichaamstemperatuur tussen paracetamol, paracetamol + koeldeken en paracetamol + ice pack. Vijf studies lieten een (niet-significant) verhoogde kans op rillen zijn bij koelen. Het effect op koorts-geassocieerde klachten werd niet vermeld.
Een andere systematische review includeerde twee RCT’s waarbij paracetamol + koelen werd vergeleken met paracetamol alleen bij patiënten op de intensive care met koorts [Hammond 2011]. Beide studies vonden een significant verschil in effect op koorts tussen beide armen ten gunste van paracetamol + koelen.
Een recente systematische review includeerde RCT’s waarbij antipyretische behandelingen (niet-medicamenteus en medicamenteus) werden vergeleken met geen behandeling ongeacht de oorzaak en de setting [Holgersson 2022]. Het primaire eindpunt was overleving. Er werden zeven RCT’s gevonden (allen verricht bij patiënten op de intensive care), waarbij het effect op koorts van koelen werd vergeleken met niet koelen (beiden met of zonder antipyretische medicamenteuze behandeling). Twee studies lieten een significant verschil (p < 0,05) in temperatuur zien en vijf studies geen significant verschil.
In totaal werden in de drie reviews 10 verschillende RCT’s besproken waarin koelen vergeleken werd met niet koelen. Drie studies lieten een significant verschil zien en zeven studies niet. Het effect op koorts-geassocieerde klachten is niet onderzocht. Enkele studies suggereerden dat koelen resulteert in een grotere kans op rillen, maar het verschil was niet significant.

Onderzoek naar het effect van koelen op koorts is dus vrijwel uitsluitend beperkt tot onderzoek bij patiënten op de intensive care en de resultaten zijn tegenstrijdig. 
De werkgroep is van mening dat er onvoldoende grond is om koelen met behulp van sponzen, koeldekens of ice packs te adviseren bij patiënten met koorts in de palliatieve fase.
Koelen wordt wel toegepast bij hyperthermie bij het maligne neuroleptica syndroom/serotonerg syndroom.
De hiernavolgende adviezen zijn gebaseerd op de ervaring en mening van de werkgroep.
Het is aannemelijk dat een stabiele, koele omgevingstemperatuur prettig is voor patiënten met koorts in de palliatieve fase. Eventueel kan daarbij een ventilator gebruikt worden.

Als de koorts gepaard met zweten is het belangrijk om:

• katoenen of bamboekleding en beddengoed te gebruiken;
• kleren en beddengoed regelmatig te verschonen;
• een molton (matrasbeschermer, indien beschikbaar) te leggen over matras en kussen;
• geen plastic onderleggers te gebruiken;
• huidirritatie en smetten te voorkomen;
• te zorgen voor voldoende inname van vocht (evt. subcutaan of intraveneus).

Chan EY, Chen WT. External Cooling Methods for Treatment of Fever in Adults: a Systematic Review. JBI Libr Syst Rev. 2010;8(8 Suppl):1-11.

Hammond NE, Boyle M. Pharmacological versus non-pharmacological antipyretic treatments in febrile critically ill adult patients: a systematic review and meta-analysis. Aust Crit Care. 2011 Feb;24(1):4-17.

Holgersson J, Ceric A, Sethi N, Nielsen N, Jakobsen JC. Fever therapy in febrile adults: systematic review with meta-analyses and trial sequential analyses. BMJ. 2022 Jul 12;378:e069620.

Xue J. External cooling methods for treatment of fever in adults: a systematic Review. J Adv Nursing 2011; 67: 269-275.