Inleiding

Deze handreiking is ontstaan naar aanleiding van consultatie over het handelen bij (een risico op) een acute massale longbloeding bij patiënten in de palliatieve fase.
Het ontbreken van landelijke richtlijnen, geringe evidence en consensus maakt het moeilijk een antwoord te geven op de vraag hoe verantwoord gehandeld kan worden als dit (risico) aan de orde is. 

De handreiking is tot stand gekomen op basis van literatuur en de mening van medisch en verpleegkundig consulenten van het Palliatie Team Midden Nederland, in samenwerking met een longarts, ethicus en oncologieverpleegkundige. 

De handreiking bevat overwegingen, aandachtspunten en adviezen voor zorgprofessionals, zoals verpleegkundigen, huisartsen, specialisten ouderengeneeskunde en medisch specialisten. 
Dit document heeft betrekking op de periode vanaf het moment van vaststelling van het risico op een acute massale longbloeding tot en met de nazorg. Tevens wordt ingegaan op situaties waarbij er sprake is van een kleinere bloeding of een massale bloeding waarbij het overlijden niet snel intreedt. Daarbij is er aandacht voor communicatie, medisch handelen en zorg voor zowel patiënt als naasten en zorgverleners.

De handreiking beperkt zich tot bloedingen van de long. De impact van het meemaken van een acute massale longbloeding op patiënt, naasten en betrokken zorgverleners is groot, vanwege het acute beloop met de dood tot gevolg, de hoeveelheid uitwendig bloedverlies en het optreden van benauwdheid of verstikking door een bloeding in de luchtwegen. Met name het laatste aspect onderscheidt zich van acute massale bloedingen die op andere plekken optreden, zoals een carotisbloeding, aortaruptuur of gastro-intestinale bloedingen. 

De handreiking is herschreven in februari 2025. 
De medicamenteuze adviezen zijn afgestemd op de module ‘Acute palliatieve sedatie’ van de herziene richtlijn 'Palliatieve sedatie'.
Daarnaast is de mogelijke inzet beschreven van de ambulancedienst voor toediening van medicatie bij een major bloeding in de thuissituatie.
Verder zijn er geen wezenlijke inhoudelijke veranderingen t.o.v. de vorige versie en is de tekst alleen op detailpunten aangepast.

De handreiking is geschreven door: 

• Anja Flipsen, gespecialiseerd verpleegkundige oncologie en palliatieve zorg, Careyn, consulent PTMN
• Erik Olsman, Hoogleraar geestelijke verzorging, Universitair hoofddocent geestelijke verzorging, Protestantse Theologische Universiteit | Ethicus, Regionale Toetsingscommissie Euthanasie 
• Alexander de Graeff, internist-oncoloog, arts academisch hospice Demeter, consulent PTMN  
• Ben Berkvens, oncologieverpleegkundige, Careyn 
• Renée van Snippenburg, longarts, Diakonessenhuis, Utrecht/Zeist 
• Karlijn Schulkes, longarts Diakonessenhuis Utrecht/Zeist (herziening richtlijn)

Contact: a.flipsen@careyn.nl

November 2017, herziening februari 2025

Harris, D.G., Noble, S.I.R. (2009). Management of terminal hemorrhage in patients with advanced cancer: a systematic literature review. Journal of Pain and Symptom Management ; 38: 913-927

Pallialine. Richtlijn Angst in de palliatieve fase. (2022). https://palliaweb.nl/richtlijnen-palliatieve-zorg/richtlijn/angst/bijlagen

Pallialine. Richtlijn Dyspneu in de palliatieve fase. (2015). https://palliaweb.nl/richtlijnen-palliatieve-zorg/richtlijn/dyspneu

Pallialine. Multidisciplinaire richtlijn palliatieve sedatie. (2022). https://palliaweb.nl/richtlijnen-palliatieve-zorg/richtlijn/palliatieve-sedatie

Pallialine. Richtlijn Rouw in de palliatieve fase. (2022). https://palliaweb.nl/richtlijnen-palliatieve-zorg/richtlijn/rouw

Protocol (dreigende) Levensbedreigende bloeding ten gevolge van tumorgroei bij palliatieve patiënt. (2023) LUMC.