Luisteren naar muziek

Vastgesteld: 12-10-2023
Regiehouder: V&VN

Inleiding Uitvoering Toepasbaarheid Overwegingen Referenties

Muziek is van grote maatschappelijke waarde in het maken van plezier, creëren van verbinding en het verschaffen van troost. Muziek wordt ook toegepast in de gezondheidszorg, en deze toepassing heeft steeds meer aandacht gekregen in wetenschappelijk onderzoek.

Door wie:
Luisteren naar muziek: zorgverleners; ouders; patiënt.

Hoe:

Draagbare audioapparatuur: iPod, mobiel, tablet of cd-speler:

Plaats dit binnen het bereik zodat het kind zelf het apparaat kan bedienen.

Koptelefoon of oortjes:

Luisteren zonder koptelefoon heeft de voorkeur, vooral bij angst, desoriëntatie en neiging tot sociale isolatie. Een koptelefoon of oortjes kunnen gebruikt worden als het kind dit gewend is, aangeeft het gebruik prettig te vinden, of als de omgevingsgeluiden te groot zijn.

Online muziek:

Via diensten als Spotify, Apple Music, Vimeo en YouTube is het mogelijk om muziek te vinden en te luisteren. Bij gratis diensten komt veel reclame tussendoor, wat een nadeel kan zijn van online muziek luisteren.

Suggesties per leeftijd

Algemene suggesties

Muziek van 60-80 beats per minuut werkt het best om spanning te verminderen 60-80 BPM Seatwork - playlist by staufferk | Spotify
Muziek zonder veel verschillen in geluidssterkte en sfeer is geschikt om spanning te verminderen; voorkeursmuziek is daar soms minder geschikt voor.
Kies de interventie en muziekkeuze in overleg met de patiënt en/of familie.
Let er regelmatig op of het kind niet te onrustig wordt door de muziek, zeker in de terminale fase.

0 – 5 jaar
Voor kinderen tussen de 0 en 5 jaar oud is het besef van overlijden en dood nog niet tot nauwelijks aanwezig. Zij zijn vooral gebaat bij een omgeving die veilig en ontspannen voor hen voelt. Samen zingen met de ouders/verzorgers zorgt voor een gevoel van geborgenheid, veiligheid en verbinding.

Rustige kinder- of slaapliedjes die regelmatig herhaald worden.
Putamayo Kids - Dreamland.
Jij bent de liefste.

5 – 8 jaar
Kinderen tussen de 5 en 8 jaar leven nog sterk in een fantasiewereld. Ze beginnen vaak ook al een eigen muzieksmaak te ontwikkelen. Ook in deze leeftijdsfase vinden kinderen het vaak nog prettig om hun ouders / verzorgers te horen zingen.

Voorkeursmuziek.
Verhalende muziek zoals De mooiste verhalen uit de klassieke muziek (zoals Peer Gynt) en Peter en de Wolf.

8 – 12 jaar
Kinderen vanaf 8 jaar zijn steeds beter in staat abstract te denken. Ze begrijpen dat doodgaan definitief is. Naast angst voor pijn, kan de angst voor de dood een grotere plek in gaan nemen.

Voorkeursmuziek.
Kinderen vanaf deze leeftijd kunnen naast het luisteren van hun voorkeursmuziek ook baat hebben bij het combineren van muziek met een ontspanningsoefening.

12 – 18 jaar
In de leeftijdsfase tussen de 12 en 18 staat het ontwikkelen van autonomie voorop. Muziek is voor jongeren vaak een middel waarmee ze zich identificeren en onderscheiden van anderen. Muziek luisteren kan ook een sterk middel zijn om een gevoel van normaliseren te bevorderen en aansluiting te vinden bij leeftijdsgenoten. Zolang de muziek geen negatieve effecten heeft (zoals het versterken van depressieve gevoelens), wordt voorkeursmuziek aangeraden.

Voorkeursmuziek.
Ontspanningsmuziek zoals River flows in you.
Filmmuziek.

Indicaties

angst;
vermoeidheid;
pijn.

Contra-indicaties
Naast positieve emoties kan muziek soms ook spanning of onprettige herinneringen oproepen. Er is een vergroot risico op negatieve ervaringen of overprikkeling:

bij ernstige onrust / dissociatie;
bij vermoeden van een psychisch trauma; het is raadzaam muziek luisteren alleen in te zetten in overleg met ouders/zorgverleners of bij twijfel een muziektherapeut te consulteren.

Uit verschillende review studies onder volwassenen is gebleken dat muziek in de palliatieve fase bij kan dragen aan het fysieke, psychologische, emotionele en spirituele welzijn van patiënten en hun familieleden [Nyashanu 2021, Schmid 2018, Kohler 2020, Perez-Eizaguirre 2021].

Systematische reviews bij kinderen met kanker laat zien dat muziek kan helpen pijn en angst te verminderen, de kwaliteit van leven kan verbeteren [da Silva Santa 2021, Bradt 2021, Gonzalez-Martin-Moreno 2021]. Vermindering van angst en pijn is ook in systematische reviews aangetoond bij kinderen rondom operaties en pijnlijke procedures [van der Heijden 2015, Ting 2022].

Luisteren naar muziek en muziektherapie kan zieke kinderen in de palliatieve fase helpen om hun fysieke, emotionele en sociale welzijn te verbeteren. Specifieke doelen van luisteren naar muziek of muziektherapie in de palliatieve fase zijn:

Vermindering van pijn en angst.
Ontspanning.
Afleiding.
Verwerken van gedachten en gevoelens.
Voorbereiden op de uitvaart.

Er zijn verschillende manieren om muziek in de palliatieve zorg te gebruiken.

a. Luisteren naar muziek
Luisteren naar muziek kan alleen worden gedaan of onder begeleiding van een zorgverlener en/of ouders. Stem de muziekkeuze af op het beoogde doel en de leeftijd van het kind (zie uitvoering).

b. Muziektherapie en muziekinterventies door professionals
Muziektherapie is een erkende vorm van vaktherapie. Er wordt onderscheid gemaakt tussen actieve muziektherapie, waarbij de patiënt binnen zijn mogelijkheden zelf muziek maakt door te zingen of zelf een instrument bespeelt, en receptieve muziektherapie, waarbij geluisterd wordt naar door een muziektherapeut gespeelde muziek of opgenomen muziek. Muziektherapie in de palliatieve zorg wordt veelal toegepast ter ondersteuning bij mentale hulpvragen rondom het levenseinde.
Muziektherapie wordt aangeboden door een erkend muziektherapeut, te vinden via muziektherapie.nl en zoek-een-muziektherapeut. Daarnaast hebben diverse stichtingen zich toegelegd op het faciliteren van muziekinterventies voor zieke kinderen, zoals ‘De Liedjesfabriek’ en 'Muziekids'. Muziekdocenten die affiniteit hebben met kinderen met een ernstige ziekte zijn te vinden via 'Muziek ook voor jou'.

De uitleg van muziektherapie en muziekinterventies door professionals valt buiten de context van deze handreiking, maar het is wel goed om te kunnen verwijzen naar vak therapeuten op dit gebied.

Bradt J, Dileo C, Myers-Coffman K, Biondo J. Music interventions for improving psychological and physical outcomes in people with cancer. Cochrane Database Syst Rev. 2021;10(10):CD006911.

da Silva Santa IN, Schveitzer MC, Dos Santos M, Ghelman R, Filho VO. MUSIC INTERVENTIONS IN PEDIATRIC ONCOLOGY: Systematic review and meta-analysis. Complement Ther Med. 2021;59:102725.

Gonzalez-Martin-Moreno M, Garrido-Ardila EM, Jimenez-Palomares M, Gonzalez-Medina G, Oliva-Ruiz P, Rodriguez-Mansilla J. Music-Based Interventions in Paediatric and Adolescents Oncology Patients: A Systematic Review. Children (Basel). 2021;8(2).

Kohler F, Martin ZS, Hertrampf RS, Gabel C, Kessler J, Ditzen B, et al. Music Therapy in the Psychosocial Treatment of Adult Cancer Patients: A Systematic Review and Meta-Analysis. Front Psychol. 2020;11:651.

Nyashanu M, Ikhile D, Pfende F. Exploring the efficacy of music in palliative care: A scoping review. Palliat Support Care. 2021;19(3):355-60.

Perez-Eizaguirre M, Vergara-Moragues E. Music Therapy Interventions in Palliative Care: A Systematic Review. J Palliat Care. 2021;36(3):194-205.

Schmid W, Rosland JH, von Hofacker S, Hunskar I, Bruvik F. Patient's and health care provider's perspectives on music therapy in palliative care - an integrative review. BMC Palliat Care. 2018;17(1):32.

Ting B, Tsai CL, Hsu WT, Shen ML, Tseng PT, Chen DT, et al. Music Intervention for Pain Control in the Pediatric Population: A Systematic Review and Meta-Analysis. J Clin Med. 2022;11(4).

van der Heijden MJ, Oliai Araghi S, van Dijk M, Jeekel J, Hunink MG. The Effects of Perioperative Music Interventions in Pediatric Surgery: A Systematic Review and Meta-Analysis of Randomized Controlled Trials. PLoS One. 2015;10(8):e0133608.