Mindfulness interventies

Mindfulness is een vorm van aandachttraining die erop gericht is je te leren volledig bewust te zijn van de huidige ervaring in het hier en nu, en zonder oordelen. 
Mindfulness is geworteld in traditionele boeddhistische meditatietechnieken en is als interventie, onder de naam Mindfulness-Based Stress Reduction (MBSR), ontwikkeld door Jon Kabat-Zinn in de jaren 70. Deze interventie was oorspronkelijk bedoeld om mensen met chronische pijn zich op een andere manier tot hun klachten te laten verhouden. Een variatie op deze interventie is Mindfulness-Based Cognitive Therapy (MBCT). In MBSR ligt de focus op omgaan met stress en in MBCT hoe je omgaat met je gedachten. Mindfulness interventies maken gebruik van verschillende oefeningen, zoals mindful bewegen (tai chi), bewust waarnemen van zintuigen, ademhaling en emoties, geleide visualisaties, en de bodyscan.  

Door wie

• Korte interventies beschreven hieronder: verpleegkundigen, verzorgers en ouders.
• Uitgebreidere mindfulness interventies, waaronder mindful bewegen (tai chi) en geleide visualisatie: bevoegde therapeut.

Hoe 
Een mindfulness interventie die zelf of met begeleiding van verpleegkundigen, verzorgers of ouders kan worden uitgevoerd is de bodyscan (zie hieronder). Verder zijn er een aantal apps beschikbaar die mindfulness oefeningen verwerken in verhalen en muziek.

Links
•    https://www.mindfulness-trainingen.nl/inspiratie/mindfulness-voor-kinderen.
•    https://podcasters.spotify.com/pod/show/Demagischeeenhoorn/episodes/Mindfulness-oefening-voor-kinderen-de-korte-body-scan-ebf9r6.
•    De Haan, E., & Thiadens, E. (2010). Buikpijn de baas. Buikpijn de Baas! – Kenniscentrum Kinder- en Jeugdpsychiatrie (kenniscentrum-kjp.nl).

Apps

• Meditaties voor kinderen: Nederlandse app met aantal gratis oefeningen waaronder ook bodyscan ‘de koala’ MEDITATIES voor kinderen | Ontspannen en in slaap vallen (meditaties-voor-kinderen.nl).
• Sitting still: betaalde app in het Nederlands en Engels. Sitting Still App - Academie voor Mindful Teaching - Methode Eline Snel.
• Meditation Moments: betaalde app in het Nederlands. Meditation Moments | Dé Nederlandse meditatie app.

Boeken

• Marneta Viegas, Relax Kids- De wensster. 52 meditaties voor kinderen vanaf 5 jaar, Uitgeverij Ank-Hermes. ISBN 9789020208689.
• Relax kids, Marneta Viegas Relax kids- Relax kids. Sprookjes meditaties voor kinderen Uitgeverij Ank-Hermes. ISBN 9789020216462.
• Eline Snel, De Kleine Kikker (kinderen van 1,5 - 4 jaar)  Kosmos Uitgevers. ISBN 9789020216462.
• Eline Snel, Stil zitten als een kikker (kinderen van 5 – 8 jaar) Kosmos Uitgevers ISBN 9789021566900.

Suggesties per leeftijd 

Algemene suggesties
Let erop dat de interventie past bij het karakter, de leeftijd en de belevingswereld van het kind. Ook de taal van de oefeningen moet zoveel mogelijk afgestemd zijn op de leeftijd en het ontwikkelingsniveau van het kind. De mindfulness oefeningen die beschikbaar zijn in apps en boeken zijn geschikt vanaf 4 jaar oud. 

De bodyscan vanaf 6 jaar
De ‘bodyscan’ is een belangrijke mindfulness basisoefening, waarin de aandacht systematisch wordt gericht op elk deel van het lichaam. Deze oefening kan ingezet worden vanaf ongeveer 6 jaar. 

Onderstaande voorbeeldinstructie kun je als zorgverlener voorlezen. Vraag eerst of het kind zich in het algemeen prettig voelt bij ontspanningsoefeningen. Zorg ervoor dat je niet gestoord wordt gedurende de oefening. Vertel dat het kind altijd kan aangeven te willen stoppen. Zorg dat je zelf ontspannen zit en lees de tekst voor op een rustige, gelijkmatige toon, niet te zacht, en met voldoende pauzes. Let goed op of het kind je begrijpt en nog ontspannen ligt.
 
Een bodyscan oefening brengt de aandacht specifiek naar het lichaam en helpt om heel bewust te gaan voelen.
Laat je kind lekker liggen of zitten, zacht en comfortabel en met de ogen dicht. De armen mogen ontspannen langs het lichaam hangen of op de schoot rusten. Neem je kind mee in de oefening.
Richt de aandacht op alle lichaamsdelen. Begin bij de tenen. Hoe voelen die aan? Zijn ze warm of koud? Kriebelen ze misschien een beetje? Ga vervolgens naar de onderbenen, de bovenbenen, de billen en de rug tot je uiteindelijk bij het hoofd bent. Als je het hele lichaam hebt gehad, mag je kind zich langzaam weer bewegen en de ogen openen.

Indicaties:

• angst;
• depressieve klachten;
• pijn; 
• stress;
• vermoeidheid;
• stemmingsstoornissen;
• spiritueel lijden.

Contra-indicaties van mindfulness zijn:

• geen of weinig affiniteit met mindfulness;
• suïcidaliteit;
• acute psychotische toestand.

Een recente overzichtsstudie bespreekt laagdrempelige mindfulness interventies voor kinderen met kanker. Deze interventies zoals de bodyscan en mindful bewegen (Tai chi) kunnen kinderen makkelijk en met weinig training uitvoeren en verminderen vermoeidheidsklachten, en emotionele klachten zoals angst, verdriet en woede [Murphy 2022]. 
Een kwalitatieve pilotstudie betrof de ervaringen van 17 ouders en 7 kinderen in de palliatieve fase met Tai chi. Tai chi, dat wil zeggen mindful bewegen gecombineerd met rustige muziek en ademhalingsoefeningen, kon ook worden uitgevoerd in de intensive care setting. Zowel de kinderen als de ouders ondervonden een verbetering in welzijn en meer ontspanning [Parry 2018]. Onderzoek naar mindfulness interventies bij ouders van chronisch zieke en gehandicapte kinderen laat een significante vermindering van stress en stemmingswisselingen bij de ouders zien [Minor 2006, Rayan 2018].
Systematische reviews en randomized controlled trials naar geleide visualisatie oefeningen (guided imagery) bij kinderen richten zich voornamelijk op pijn en angst rondom operaties [Alvarez-Garcia 2020, Vagnoli 2019], pijnlijke procedures [Hoag 2022], kankerbehandelingen [Thrane 2013], functionele buikpijn [vanTilburg 2009] en chronische pijn gerelateerd aan sikkelcelziekte [Dobson 2014]. Hoewel uitgevoerd in verschillende populaties in niet-palliatieve fase, lijken geleide visualisatie oefeningen een afname van pijn en angst teweeg te brengen. 
Er zijn enkele studies gedaan naar mindfulness bij volwassen palliatieve patiënten. Een systematische review over vier studies, die van lage methodologische kwaliteit waren, laat een positief effect zien op kwaliteit van leven en stress [Latorracca 2017]. Een gerandomiseerde studie naar een mindfulness oefening van 5 minuten onder 60 volwassen palliatieve patiënten laat een verbetering van spiritueel welbevinden en een afname van lijden zien in de interventiegroep [Lim 2021]. 
Een meta-analyse uit 2019 laat zien dat mindfulness interventies bij gezonde kinderen en adolescenten een verbetering van mentale gezondheid, aandachtspanne, depressie, angst en stress teweeg brengen [Dunning 2019].

Alvarez-Garcia C, Yaban ZS. The effects of preoperative guided imagery interventions on preoperative anxiety and postoperative pain: A meta-analysis. Complement Ther Clin Pract. 2020;38:101077.

Dobson CE, Byrne MW. Original research: using guided imagery to manage pain in young children with sickle cell disease. Am J Nurs. 2014;114(4):26-36; test 7, 47.

Dunning DL, Griffiths K, Kuyken W, Crane C, Foulkes L, Parker J, et al. Research Review: The effects of mindfulness-based interventions on cognition and mental health in children and adolescents - a meta-analysis of randomized controlled trials. J Child Psychol Psychiatry. 2019;60(3):244-58.

Hoag JA, Karst J, Bingen K, Palou-Torres A, Yan K. Distracting Through Procedural Pain and Distress Using Virtual Reality and Guided Imagery in Pediatric, Adolescent, and Young Adult Patients: Randomized Controlled Trial. J Med Internet Res. 2022;24(4):e30260.

Latorraca COC, Martimbianco ALC, Pachito DV, Pacheco RL, Riera R. Mindfulness for palliative care patients. Systematic review. Int J Clin Pract. 2017;71(12).

Lim MA, Ang BT, Lam CL, Loh EC, Zainuddin SI, Capelle DP, et al. The effect of 5-min mindfulness of love on suffering and spiritual quality of life of palliative care patients: A randomized controlled study. Eur J Cancer Care (Engl). 2021;30(5):e13456.

Minor HG, Carlson LE, Mackenzie MJ, Zernicke K, Jones L. Evaluation of a Mindfulness-Based Stress Reduction (MBSR) program for caregivers of children with chronic conditions. Soc Work Health Care. 2006;43(1):91-109.

Murphy S, Donma AJ, Kohut SA, Weisbaum E, Chan JH, Plenert E, et al. Mindfulness Practices for Children and Adolescents Receiving Cancer Therapies. J Pediatr Hematol Oncol Nurs. 2022;39(1):40-8.

Parry SM, Staenberg B, Weaver MS. Mindful Movement: Tai Chi, Gentle Yoga, and Qi Gong for Hospitalized Pediatric Palliative Care Patients and Family Members. J Palliat Med. 2018;21(9):1212-3.

Rayan A, Ahmad M. Mindfulness and parenting distress among parents of children with disabilities: A literature review. Perspect Psychiatr Care. 2018;54(2):324-30.

Thrane S. Effectiveness of integrative modalities for pain and anxiety in children and adolescents with cancer: a systematic review. J Pediatr Oncol Nurs. 2013;30(6):320-32.

Vagnoli L, Bettini A, Amore E, De Masi S, Messeri A. Relaxation-guided imagery reduces perioperative anxiety and pain in children: a randomized study. Eur J Pediatr. 2019;178(6):913-21.

van Tilburg MA, Chitkara DK, Palsson OS, Turner M, Blois-Martin N, Ulshen M, et al. Audio-recorded guided imagery treatment reduces functional abdominal pain in children: a pilot study. Pediatrics. 2009;124(5):e890-7.