Stappenplan

Uitgangsvraag

Welke stappen worden achtereenvolgens genomen bij de diagnostiek en behandeling van hik bij patiënten in de palliatieve fase?

Inleiding

Hik (singultus) is het gevolg van het herhaald, onwillekeurig en onregelmatig samentrekken van het middenrif en van de intercostaalspieren. Er wordt onderscheid gemaakt tussen kortdurende hik (<48 uur), persisterende hik (2-28 dagen) en chronische hik (>28 dagen).

Maagdilatatie is de meest voorkomende oorzaak van hik. Andere relatief vaak voorkomende oorzaken zijn refluxoesofagitis, tumorgroei in buik, thorax, hals of centraal zenuwstelsel, bijwerkingen van medicatie, elektrolytstoornissen en acute nierinsufficiëntie. De oorzaak van de hik blijft nogal eens onopgehelderd (idiopathische hik).

Aanbevelingen

Stap 1: anamnese en lichamelijk onderzoek

• Neem een anamnese af en verricht een lichamelijk onderzoek.

Stap 2: aanvullend onderzoek

• Overweeg bij aanhoudende klachten aanvullende diagnostiek, als gedacht wordt aan een behandelbare oorzaak: laboratoriumonderzoek, ECG, otoscopie, gastroscopie of beeldvormend onderzoek.

Stap 3: integrale zorg

• Geef patiënt informatie over de hik, de mogelijke oorzaken en behandeling ervan en wat hij zelf aan de hik kan doen.
• Overweeg ondersteuning door fysiotherapeut, logopedist, diëtist of psycholoog.

Stap 4: behandeling van de oorzaak

• Overweeg behandeling van de oorzaak in het perspectief van de ernst, duur en belasting van de hik, de belasting van de diagnostiek en de behandeling van de oorzaak en de wens, de conditie en de levensverwachting van de patiënt:
  • behandeling van refluxoesofagitis of gastritis;
  • prokinetica (metoclopramide of domperidon) bij gastroparese;
  • maaghevel bij maagdilatatie;
  • behandeling van infecties;
  • behandeling van de onderliggende maligniteit;
  • verwijderen corpus alienum in keel-neus-oor-gebied;
  • dexamethason bij hersentumoren of hersenmetastasen;
  • wijzigen of staken van medicatie, alcohol of nicotine;
  • correctie van elektrolytstoornissen, met name hyponatriëmie;
  • uitleg en ademhalingsinstructie bij hyperventilatie;
  • stent of nefrostomiekatheter bij postrenale nierinsufficiëntie.

Stap 5: niet-medicamenteuze interventies

• Pas bij acute hik, die niet snel spontaan overgaat, een niet-medicamenteuze interventie toe, zoals achtereenvolgens de Valsalva manoeuvre, drinken aan de verkeerde kant van een glas, prikkeling van de farynx met een wattenstaafje, of slikken van suikerkorrels, ijssnippers of droog brood.
• Overweeg bij persisterende hik digitale rectale massage.

Stap 6: medicamenteuze behandeling

• Medicamenteuze behandeling als de hik uren tot dagen aanhoudt (afhankelijk van de hinder die de patiënt ondervindt), niet-medicamenteuze interventies onvoldoende effect hebben en behandeling van de oorzaak niet mogelijk of niet effectief is.
  • Overweeg:
    • baclofen: start met een dosering van 3dd 5 mg p.o. en hoog dit bij onvoldoende effect na enkele dagen op met stappen van 5 mg voor elke gift tot max. 3dd 20 mg.
    • gabapentine: start met 3dd 100 mg p.o. en hoog dit bij onvoldoende effect na enkele dagen op tot max. 3dd 400 mg.
    • metoclopramide: start met 3dd 10 mg p.o. (evt. rectaal, indien nog verkrijgbaar) of 3dd 5 mg s.c. of i.v. en hoog dit bij onvoldoende effect na enkele dagen op naar 3dd 20 mg p.o. of 3dd 10mg s.c./i.v..
  • Maak de keuze op basis van voorkeur van de patiënt en/of de arts, specifieke patiëntkenmerken en/of de toedieningsweg.
• Beoordeel het effect binnen enkele dagen. Kies bij onvoldoende effect of hinderlijke bijwerkingen van een middel voor een van de andere middelen.
• Overweeg om met een apotheker te overleggen over de mogelijkheid tot behandeling met chloorpromazine rectaal bij aanhoudende hik, niet reagerend op bovengenoemde middelen.

Stap 7: niet-medicamenteuze interventies

• Overweeg bij chronische hik, niet reagerend op medicamenteuze behandeling overleg met een anesthesioloog over eenzijdige blokkade of elektrostimulatie van de nervus phrenicus.