Mirjam Bikker - Interview verkiezingen 2023

Mirjam Bikker is lijsttrekker van ChristenUnie. ChristenUnie is de partij met de meeste aandacht voor palliatieve zorg in het verkiezingsprogramma. 

De aandacht voor palliatieve zorg komt niet alleen in het verkiezingsprogramma van ChristenUnie naar voren. De partij besteedt ook uitgebreid aandacht aan het thema op de eigen website. De partij heeft duidelijke standpunten over specialistische thema’s als vroegtijdige zorgplanning, samen beslissen, palliatieve sedatie en palliatieve zorg in de psychiatrie. En over de mate waarin burgers met elkaar in gesprek zouden kunnen gaan over de laatste levensfase: ‘Ons leven hier op aarde is eindig. Het is belangrijk dat er over het sterven een gesprek gevoerd wordt, ook over natuurlijk sterven.’

Hoe wil de partij dat gesprek over die onvermijdelijke toekomst stimuleren? En waarom eigenlijk?

‘Die waarom-vraag is relatief eenvoudig te beantwoorden. Ik heb de voorbije jaren diverse werkbezoeken afgelegd aan hospices. Ik heb gesprekken gevoerd met mensen die ernstig ziek zijn, maar ook met de vrijwilligers en zorgprofessionals die hen verzorgen. Wat ik daarvan heb geleerd is dat het belangrijk is om je tijdig te verdiepen in de thema’s die je aan het eind van het leven kunt tegenkomen. Over welke behandelingen je nog wel of niet wilt ondergaan. Tot hoever je dóór wilt gaan. Wat op zo’n moment belangrijk voor jou is. Wat kwaliteit van leven voor jou is, en in hoeverre behandelingen daar effect op mogen hebben. Veel mensen vinden het lastig om daarbij stil te staan. Bespreken het niet met hun naasten, of leggen er weinig over vast. We leven natuurlijk ook niet echt in een cultuur waarin dit wordt aangemoedigd. Maar toch is het wel belangrijk dat dat gebeurt. Het helpt echt voor later. Zodat naasten op de hoogte zijn van jouw wensen en zorgverleners weten waar ze goed aan doen.

En nu dat ‘hoe’…

‘Dat is inderdaad ingewikkelder. Het liefst wil je dat het taboe er een beetje van afgaat. Maar dat lukt niet zomaar. Alle betrokkenen hebben hierin een verantwoordelijkheid. Aan de ene kant de zorgverleners, aan de andere kant de patiënten en hun naasten. Als een patiënt de diagnose ‘ongeneeslijk’ te horen krijgt, lijkt het me de taak van de huisarts om ruimte te bieden om over het vervolg te praten. En de vragen die ik zonet noemde te bespreken, zoals: welke behandeling wil je eventueel wel of niet ondergaan, tot hoever wil je dóórgaan, wat is kwaliteit van leven voor jou, et cetera. 

Een patiënt ontmoet echter gedurende de ziekteperiode vaak veel meer zorgverleners dan alleen die huisarts. Even goed kan het dus een taak van verpleegkundigen, maatschappelijk werkers of geestelijk verzorgers zijn om dergelijke gespreksonderwerpen aan te kaarten. Als politicus kan ik niet afdwingen dat dit in de praktijk gebeurt. Het is iets dat binnen beroepsgroepen vanzelfsprekend als onderdeel van ‘goede zorg’ moet worden gezien.’

Met de vergrijzing die alsmaar toeneemt zullen de beroepsgroepen in de nabije toekomst genoeg uitgedaagd worden om die levenseindegesprekken te gaan voeren.

‘Inderdaad, de noodzaak neemt alleen maar toe. Maar een taboe verdwijnt niet zomaar.’

En hoe gaat dat bij u thuis? Staat u stil bij het sterven?

‘Als christen geloof ik in het eeuwige leven. Ieder jaar vieren we met Pasen het feest van de opstanding van Jezus Christus. Voorafgaand aan die opstanding is er natuurlijk een sterven. Dus ja, dat is een aanleiding om daarover te praten. Maar om je eerlijk te zeggen: ik praat dan niet over het sterven van mijzelf, of van mijn man. Of over de behandelingen die je wel of niet nog zou willen ondergaan als het naderende sterven een realiteit is vanwege een ongeneeslijke ziekte. We praten echter wel nadrukkelijk over de vraag wat het leven waardevol maakt. En hoezeer ik mijn werk ook koester, dan gaat het niet over het werk, maar over mijn gezin. Om je een voorbeeld te geven: morgen moet mijn zoontje voor het eerst een voetbalwedstrijd spelen. Reken maar dat ik daar dan langs de lijn sta, ook al is het nu een drukke campagnetijd vanwege de aanstaande verkiezingen. Voor zo’n wedstrijd veeg ik mijn agenda leeg. Want ik weet zeker: als ik later op mijn leven terugkijk, dan koester ik die herinneringen aan die wedstrijd, terwijl die 50 flyers meer of minder die ik heb uitgedeeld geen verschil uitmaken.’

U heeft gezien dat PZNL samen met KWF het kaartspel Kiezen & Delen heeft uitgegeven. Dit is onder meer gericht op het stimuleren van de gesprekken waarover wij het zojuist hadden. Welk kaartje sprong er voor u uit?

‘Ik vond het een erg mooi en waardevol spel. En er sprongen diverse kaartjes uit. Bijvoorbeeld het kaartje ‘Ik ben dankbaar voor het leven dat ik tot nu toe heb gehad’. Met die dankbaarheid ben ik bijna dagelijks bezig. Ik probeer iedere avond stil te staan bij de zegeningen die ik op die dag heb kunnen tellen. Zoals gisteren, dat mijn zoontje opgetogen aan het vertellen is over de wedstrijd die morgen komt. Of nu, als ik uit het raam van mijn werkkamer kijk, heb ik uitzicht op een paar bomen. Hoe ze in deze tijd van het jaar dagelijks van kleur veranderen… Dat krijg je zomaar cadeau! Ik vind het belangrijk om die dankbaarheid te ervaren.’

Kunt u nog een ander kaartje noemen dat er uitsprong?

‘Ik vond het kaartje met deze vraag ook heel mooi: ‘Hoe wil je herinnerd worden?’ Ik vind dat een hele goede spiegel. Zeker in de huidige politiek is er het risico dat je naar de waan van de dag leeft.

Dat je je over alles druk maakt. Maar het gaat ten diepste natuurlijk niet om wat je presteert, maar om wie je bent. Dus als ik vanuit dat perspectief naar die vraag kijk, zie ik mezelf allereerst als lid van mijn familie. Dan wil ik het liefst dat mijn man, kinderen en ouders zich mij herinneren als de persoon die van hen hield en hen dat ook liet voelen. Daarnaast leef ik sterk vanuit de gedachte dat we geroepen zijn om naar elkaar om te zien. Dus ik hoop dat veel mensen mij herinneren als iemand die voor hen van betekenis is geweest.’

In het verkiezingsprogramma besteedt uw partij aandacht aan palliatieve zorg voor mensen die afhankelijk zijn van psychiatrische zorg. In die sector kijkt men nauwelijks naar de waarde van palliatieve zorg. Men is drukker met het zoeken naar mogelijkheden om psychiatrische patiënten euthanasie te kunnen aanbieden. Hoe wilt u de sector stimuleren te investeren in palliatieve zorg?

‘Ik wil op voorhand erkennen dat dat een behoorlijke zoektocht kan zijn. Ik zou allereerst de beroepsgroep van psychiaters en verpleegkundigen uit de ggz willen stimuleren zich daarover te buigen. Dat is immers nog nooit gedaan. Tegelijkertijd wil ik ook de zorgverleners die in palliatieve zorg gespecialiseerd zijn daarop aanspreken. Want we hebben met z’n allen de afgelopen twintig, dertig jaar natuurlijk ontzettende mooie stappen gezet. Daar ben ik dankbaar voor. De stappen zijn vooral gemaakt in de zorg voor mensen met een fysieke ziekte, zoals kanker of orgaanfalen. De patiënten in de psychiatrie hebben de vruchten echter nog niet kunnen plukken van die ontwikkelingen. En laten we wel zijn: we hebben het hier over zeer kwetsbare mensen. Ik zie het dus ook als een verantwoordelijkheid van de palliatieve zorgprofessionals om hun kennis in te zetten en hun collega-zorgverleners in de psychiatrie te helpen in die zoektocht.’

Dit interview is geschreven in aanloop naar de Tweede Kamerverkiezingen op 22 november 2023. Meer interviews en standpunten rond palliatieve zorg vind je op de pagina www.palliaweb.nl/verkiezingen-2023.