Leverfalen: 10 do’s en don’ts in de palliatieve fase

Samenvatting 

Met eindstadium leverziekte (ESLD) wordt bedoeld: een levercirrose met tenminste één complicatie ervan, zoals hepatische encefalopathie(HE), icterus, ascites of bloedende oesofagusvarices. Oorzaken zijn onder andere virale hepatitis, alcohol en leververvetting en zonder levertransplantatie is de mediane overleving 2 jaar.  

De prevalentie van ESLD neemt toe, ver boven het aantal mogelijke levertransplantaties en geeft een slechte kwaliteit van leven voor de patiënt, en heeft grote impact op naasten. Het is een grote uitdaging om palliatieve zorg te verlenen met tegelijkertijd nastreven van levertransplantatie, het omgaan met complexe psychosociale en lichamelijke behoeften/zorgen en gesprekken rond proactieve zorgplanning (ACP) en levenseindezorg. 

Tien do’s en don’ts 

1. Het tegelijkertijd geven van palliatieve en ziektegerichte zorg kan potentieel de kwaliteit van leven van patiënten en diens naasten verbeteren, of ze nu op de wachtlijst voor levertransplantatie staan of niet. 
2. Patiënten en naasten hebben veel psychosociale behoeften en hebben baat bij zorg door een palliatief team.  
3. ESLD geeft farmacokinetische en -dynamische veranderingen die symptoombestrijding en medicatiekeuze erg uitdagend maken. Denk aan accumulatie, hepatotoxiciteit, QT tijdverlenging, nierschade en veranderd verdeelvolume bij ascites en hypo-albuminemie.  
4. Pijn is een algemeen, complex en vaak moeilijk te behandelen symptoom. 
5. Voor- en nadelen moeten zorgvuldig worden afgewogen als men overweegt om opiaten voor te schrijven. Lagere dosering en langere intervallen. Vermijd oxycodon, codeine, tramadol en transdermale toediening. 
6. Hepatische encefalopathie komt vaak voor en is een slecht herkend symptoom, dat medische beslissingen moeilijk maakt en lage QoL geeft. 
7. Jeuk, spierkrampen, ascites, slaapstoornissen en dergelijke geven ook lage QoL. 
8. Prognostische tools bestaan voor indicatie levertransplantatie, inschatting mortaliteit en ziekenhuisverwijzing.  
9. ESLD heeft een onvoorspelbaar verloop, dat proactieve zorgplanning (ACP) en aanwijzen van een gemachtigde essentieel maakt. 
10. Levenseindezorg bij ESLD vindt meestal in de tweede lijn plaats door complexiteit van zorg. 

Commentaar 

Lees allen het hele, informatieve artikel, want álle zorgverleners in de palliatieve zorg komen ESLD (steeds) vaker tegen. De lever is een complex orgaan en bij falen is zorg complex. Ook farmacologisch, dus lees, check en stel vragen aan apotheker en leverspecialist. 

Naar de publicatie  

Waterman, B.L., et al. (2021) Top Ten Tips Palliative Care Clinicians Should Know About End-Stage Liver Disease. J Pall Medicine 24(6);924-931.  

Deze bijdrage is onderdeel van e-pal - editie sept 2022. Lees hier meer wetenschappelijk onderzoek samengevat.