Een kwalitatieve studie naar het gebruik van stripboeken ter ondersteuning van mantelzorgers

Introductie

De directe naasten zijn van grote waarde voor mensen die thuis palliatieve zorg ontvangen. Tegelijk zijn deze mantelzorgers (en vooral hun behoeften of dilemma’s) niet altijd goed zichtbaar voor professionals of vrijwilligers die over de vloer komen. In hoeverre helpt kunst, in ons geval het stripboek Naasten, om hen beter te ondersteunen?  

Methodiek

In deze kwalitatieve studie onderzochten we wat bevorderende en belemmerende factoren waren in het gebruik van Naasten in de ondersteuning van naasten. Naasten is een graphic novel oftewel stripboek met twee verhaallijnen van mantelzorg voor een dierbare met kanker of COPD en werd ontwikkeld op basis van eerdere interviewonderzoek.

We hielden drie focusgroepen en tussentijdse follow-upgesprekken met mantelzorgondersteuners, vrijwilligers en professionele zorgverleners die het boek op uiteenlopende manieren hadden gebruikt in hun contact met mantelzorgers (totale N=23); en individuele telefonische interviews met mantelzorgers bij wie het stripboek was ingezet (N=4).

Resultaten

De ondervraagden verschilden over de waarde van Naasten als gesprekshulpmiddel. Enerzijds werd het stripboek als een toegankelijk medium, herkenbaar en steunend ervaren, riep het emoties en een vergroot bewustzijn op voor het perspectief van naasten en leidde het in contact met nabestaanden tot waardevolle gesprekken.

Anderzijds vonden ondervraagden het boek te sturend, onnodig, of potentieel schadelijk vanwege de confronterende tekeningen. De ondervraagden waren terughoudend in de inzet ervan bij huidige mantelzorgers en benoemden randvoorwaarden zoals een vertrouwensband, aansluiting bij de persoon en setting, voldoende tijd en nazorg. Juist om bewustzijn en aandacht voor het perspectief van naasten te vergroten werd het gebruik van het boek in onderwijs aanbevolen.

Conclusie/aanbevelingen

Strips kunnen, onder bepaalde voorwaarden, waardevol zijn als gesprekshulpmiddel met naasten of nabestaanden. Tevens kunnen ze in onderwijssituaties helpen om professionals en vrijwilligers (meer) te laten begrijpen van de dilemma’s van mantelzorgers. De onderzoekers zagen in zowel dit onderzoek als in workshops of presentaties hoe het boek direct gesprek oproept onder zorgverleners. 

Relevantie voor praktijk

• Herkenbare en potentieel confronterende (strip)kunst moet zorgvuldig worden ingezet bij naasten: zorg voor een juiste aansluiting bij de persoon (en diens situatie, behoeften en affiniteit met het medium), introduceer het boek zorgvuldig en bied de mogelijkheid tot nazorg.
• Het gebruik van het stripboek Naasten in onderwijssituaties kan bijdragen aan een groter bewustzijn onder (toekomstige) zorgprofessionals en vrijwilligers.
• Zodoende kunnen ondersteuners specifiekere vragen stellen aan de naasten, hun behoeften en dilemma’s van mantelzorgers beter signaleren en daarop afstemmen met gepaste ondersteuning.

Naar de publicatie

Haan, M. M., van Gurp, J. L., Knippenberg, M., & Olthuis, G. (2022). Facilitators and barriers in using comics to support family caregivers of patients receiving palliative care at home: A qualitative study. Palliative Medicine.

Meer informatie

• Ons interviewonderzoek waarop het stripboek Naasten werd gebaseerd.
• Voor meer informatie over ons project en een preview van het boek ga je naar www.graphicnovelnaasten.nl
• Bekijk de hulpmiddelenpagina op Palliaweb over het boek Naasten