Meetinstrumenten
Ben je op zoek naar een meetinstrument voor patiënten in de palliatieve fase? Op deze pagina lees je informatie over wanneer je welk meetinstrument gebruikt, hoe het overzicht tot stand is gekomen en hoe je het juiste meetinstrument kunt vinden.
Wat zijn meetinstrumenten?
Meetinstrumenten helpen je om problemen en zorgen van patiënten in de palliatieve fase systematisch te signaleren, monitoren, verdiepen en diagnosticeren. Daarmee kun je tijdig de juiste acties ondernemen en het effect van interventies te evalueren.
Waarom zijn meetinstrumenten belangrijk?
Hoewel alle patiënten in de palliatieve fase met lichamelijke en vaak ook psychische klachten te maken hebben, leert de ervaring dat zij deze niet altijd uiten. Ook problemen op sociaal en spiritueel vlak komen niet zomaar naar voren in gesprekken met zorgverleners.
Wanneer aan patiënten en naasten wordt gevraagd waarom ze hun klachten of problemen niet bespreken, geven ze onder meer als antwoord niet te willen klagen. Of ze denken dat de klachten en problemen die ze ervaren 'erbij horen' of ze hebben het idee dat er toch niets (meer) aan te doen valt.
Daarnaast blijken zorgverleners symptomen van patiënten structureel te onderschatten. Daardoor worden klachten niet herkend en dus niet behandeld of deze worden te laat erkend. Het gevolg is dan dat een klacht ernstiger vormen aanneemt met het risico een crisis te veroorzaken.
Er is aan veel klachten en problemen iets te doen en verergering van klachten kan worden voorkomen. Daarom is het juist belangrijk dat zorgverleners in de palliatieve zorg patiënten helpen om (potentiële) problemen onder woorden te brengen en gerichte aandacht te geven.
Wanneer gebruik je welk meetinstrument?
Om tot de juiste keuze te komen, is een indeling in vier functies behulpzaam bij de inzet van meetinstrumenten. Deze functies zijn te beschouwen als vier meetniveaus die gericht, eenduidig en achtereenvolgens in te zetten zijn:
Deze benadering is doelgericht en ondersteunend voor het vergroten van inzicht in de situatie van de patiënt. Het voorkomt verplichte lijstjes en extra registratielast bij de zorgverlener. Het voorkomt dat patiënten en naasten met instrumenten te maken krijgen die niet passen bij de problematiek. Deze benadering is gebaseerd op praktijkervaring; onderzoek op dit gebied is nog beperkt.
De werkbaarheid is meermaals onderschreven bij toepassing in onderwijs en koppeling aan methodes zoals ‘Besluitvorming in de palliatieve fase’.
Hieronder lichten we een stappenplan van de functies signaleren, monitoren, verdiepen en diagnosticeren verder toe:
Signaleren
Het in kaart brengen van actuele problemen, klachten en behoeften.
Signaleringsinstrumenten (ook wel screeningsinstrumenten genoemd) zijn verkennende vragenlijsten. Ze zijn herkenbaar aan een reeks van vragen op lichamelijk, psychisch, sociaal en spiritueel gebied. De antwoordcategorie bestaat meestal uit ja/nee-mogelijkheden. Een voorbeeld hiervan is de Lastmeter.
Monitoren
Het (ver)volgen van de aanwezigheid en intensiteit van problemen, klachten en behoeften op herhaalde momenten.
Monitoren is erop gericht om problemen die uit de signalering naar voren zijn gekomen, gericht na te vragen en te volgen om veranderingen op te merken. Daarnaast biedt het systematisch volgen van symptomen steun bij het evalueren van het effect van interventies. Deze instrumenten dragen daarmee bij aan de kwaliteit van zorg van alledag.
Monitoringsinstrumenten zijn vragenlijsten met antwoordmogelijkheden op visueel analoge of numerieke schalen en gericht op een of meerdere dimensies: fysiek, psychisch, sociaal en spiritueel. Door deze zogeheten intervalschalen (of continue schalen) is het mogelijk om de mate of ernst van een symptoom of probleem in te schatten. Veel monitoringsinstrumenten kunnen de patiënt en naasten zelf in vullen. De instrumenten ondersteunen daarmee de eigen regie van de patiënt. Een voorbeeld hiervan is het Utrecht Symptoom Dagboek – 4 dimensioneel (USD-4D).
Verdiepen
Het gericht verkennen van een probleem of klacht om deze beter te begrijpen en de richting van de behandeling en zorg preciezer vorm te geven.
Verdiepingsinstrumenten zijn herkenbaar als vragenlijsten die zich richten op één of hooguit enkele problemen. Ze worden idealiter ingezet wanneer de uitkomsten van monitoring daar aanleiding toe geven. Bijvoorbeeld vanwege aanhoudende ernst van een klacht na de gerichte inzet van interventies. Het doel is richting te geven aan de waarschijnlijkheid van een diagnose.
Deze instrumenten hebben vaak elkaar uitsluitende meerkeuze-antwoordmogelijkheden (een ordinaal meetniveau) die leiden tot een probleemgerelateerde, opgetelde uitkomstscore. Is deze score hoger dan de door onderzoek gestelde norm, dan is de aanbeveling een specialist of expert te consulteren voor nadere diagnostisering. Voorbeelden zijn de Hospital Anxiety and Depression Scale (HADS) en de Delirium Observatie Screening Schaal (DOS-schaal).
Diagnosticeren
Het vaststellen van de oorzaak van een probleem met onderscheidende kenmerken, zoals vastgesteld in een professioneel diagnostisch kader.
Diagnostische instrumenten zijn gericht op één diagnose of syndroom binnen een specifiek professioneel gebied. Voorbeelden zijn Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders (DSM-V) criteria en International Classification of Functioning and Disability and Health (ICF). Omdat diagnosticeren is voorbehouden aan gespecialiseerde zorgverleners van een specifiek vakgebied, zijn er geen meetinstrumenten opgenomen met betrekking tot diagnosticeren.
Ga aan de slag met meetinstrumenten!
Kies uit het meetinstrumentenoverzicht welk meetinstrument je wilt gebruiken. Gebruik de filters om te selecteren op doel, doelgroep, symptoom, domein kwaliteitskader en functie meetinstrument (signaleren, monitoren, verdiepen en diagnosticeren).
Bij elk meetinstrument wordt met de kleur groen, oranje en rood aangegeven in hoeverre het instrument gevalideerd is en vrij verkrijgbaar is in Nederland.
Mocht je een meetinstrument willen gebruiken in bijvoorbeeld een studie of de ontwikkeling van een app, dan adviseren wij om altijd contact op te nemen met de ontwikkelaars van het meetinstrument en altijd een referentie te gebruiken.
Wij doen ons uiterste best om het meetinstrumentenoverzicht zo compleet en zorgvuldig mogelijk weer te geven. Mocht je onjuistheden ontdekken of een meetinstrument missen, dan nodigen we je van harte uit om contact met ons op te nemen.
Meer weten over Meetinstrumenten?
Ga naar het meetinstrumentenoverzicht.